سفر مسئولانه

امروزه گردشگری یکی از صنایع رو به رشد در بسیاری از کشورهای جهان به شمار می رود، که موجب اشتغال و درآمد زایی است. درست مثل سایر شکل های توسعه، گردشگری هم می تواند موجب مسائل و مشکلاتی بشود. مثلا" تخریب میراث فرهنگی، وابستگی اقتصادی، و از میان رفتن محیط زیست.

گذران اوقات فراغت مسئولانه در واقع پاسخی است به این گونه دغدغه های انسانی. 

گردشگری پایدار به شکل های گوناگون "گردشگری مبتنی بر طبیعت"، "اکوتوریسم" یا "گردشگری فرهنگی" خود را نشان می دهد.

گردشگری پایدار آن چنان مقبولیت عام یافته که می توان بگوییم که آلترناتیو این شرایط است. همه ی اشکال گردشگری از مسافرت های شغلی گرفته تا سفرهای ماجراجویانه و سفرهای طبیعت گردی و حتی سفرهای شرکت در همایش ها بایستی وجهی از گردشگری پایدار را داشته باشند. 

یکی از بخش های مهم گردشگری، اکوتوریسم یا گردشگری مبتنی بر طبیعت گردی است. طبیعت گردی یعنی گردشگری  مسئولانه نسبت به حفظ محیط زیست، کاهش تاثیرات منفی بازدید از نواحی بکر طبیعی، تماشا و مطالعه ی مناظر طبیعی، گیاهی و جانوران، توجه به جنبه های فرهنگی منطقه ی مورد بازید (شامل گذشته ی فرهنگی و شرایط فرهنگی زمان حال) و همچنین کمک به رونق اقتصاد محلی و جوامع بومی است. 

گردشگری پایدار تلاش می کند ضمن ارج گذاشتن بر گردشگر، کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست و فرهنگ محلی بگذارد و درعین حال تلاش می کند با گردشگری مسئولانه، یعنی مدیریت بخش گردشگری، موجب بهبود شرایط زندگی مردم محل  شود و نیز محل بهتری برای بازدید گروه های بعدی ساخته شود.

واقعیت این است که ورود گروه های گردشگر به یک منطقه طبیعی، می تواند موجب تاثیر منفی بر محیط زیست طبیعی و اجتماعی آن جا وارد کند. گونه های گیاهی و جانوری را نابود کند. انباشت زباله ایجاد کند. گسترش تسهیلات توریستی می تواند زیبایی مکان های طبیعی را از بین ببرد. 
کلوت و سفرهای مسئولانه

ما گروه کلوت به عنوان یکی از مجریان تورهای طبیعت گردی در ایران و جهان، مسئولیت و نقش خودرا بسیار جدی می گیریم. از تاثیر توریسم بر جوامع  محلی و محیط زیست آن ها بخوبی آگاه هستیم. به گردشگری مسئولانه اعتقاد داریم. به همین دلیل سعی می کنیم اصول گردشگری مسئولانه را رعایت کنیم. 

 

به نظر ما گردشگری مسئولانه که موجب دوام و گردشگری پایدار می شود عبارت است از : 

 گردشگری که سعی می کند تاثیرات منفی بر محیط زیست را به حداقل برساند.

 به مردم محل و فرهنگ آن ها احترام بگذارد؛

 موجب نفع اقتصادی اهالی بومی شود؛

 سفر برای مسافر تبدیل به  تجربه ی به یادماندنی شود؛

 سعی می کند مقصدهای سفر برای نسل های آینده حفظ شود؛

 تعامل زیادی با مردم محلی دارد؛

 از اقامت گاه های محلی و حمایت از محصولات محلی استفاده می کند تا موجب رشد و توسعه ی کسب و کار افراد بومی شود؛

 در جهت حفظ میراث فرهنگی تلاش می کند؛

 ارزش ها و اعتقادات و فرهنگ مردم بومی را می شناسد؛

 باحمایت از کسب عادلانه به خرید مستقیم کالا از تولید کنندگان آن ها اقدام می کند.

گردشگر مسئول 

سفر شما می تواند فراتر از بازدید از مکان وعکس گرفتن و خرید سوغاتی باشد . کافی است با ویژه گی های گردشگری مسئولانه آشنا شوید تا سفری منحصر به فرد را به سرانجام برسانید که درآن کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست ایجاد  کنید و موجب تقویت اقتصاد محل بازدید شوید.

- توجه به تفاوت های فرهنگی خود و افراد محلی 

- بدون اجازه از آدم ها عکس نگیرید، بعد هم یادتان باشد یک نسخه از عکس را برای آن ها بفرستید.

- از صنایع دستی محلی خریداری کنید.

- زباله هایتان را برگردانید بخصوص باطری های غیرقابل شارژ را.

- در روستاها و در فاصله ی مزارع پشت سرهم راه بروید تا زمین های زراعی را خراب نکنید.
 

نقش ما به عنوان یک شرکت طبیعت گرد این است که امکانات بهتری را برای جوامع و محیط زیست آن ها ایجاد کنیم و درعین حال شما را به بازدید آن ها ببریم تا تجربه ای ناب از سفر همراه خود به خانه ببرید. توجه و حفظ  میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی، کمک به رونق کسب و کارهای مردم محلی جزو ماهیت سفرهای ماست. ما در برنامه ها و تصمیم های عملیاتی مان همواره این مسائل را در نظر داریم.

 کمی بیشتر در باره بوم گردی یا اکوتوریسم .

بوم گردی یا اکوتوریسم ،احترام به طبیعت  و فرهنگ­ گذشته و حال حاضر مردمانی است  که از سال ها قبل در یک زیست بوم خاص زندگی می کنند.  مدت زمانی را  در طبیعت و عشق ورزیدن به آن است؛ سفری است مسئولانه که موجب رشد و پایداری زیست بوم ، فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنین منطقه ی گردشگری خاصی می شود.

-  چرایی بوم گردی و اکوتوریسم و  اهمیت آن؟

امروزه به کمک تکنولوزی های پیشرفته دورترین و بکرترین نقاط روی زمین نیز در دید و دسترس دوست داران به سفر و گشت و گذار  قرار گرفته و در حال حاضر، گردشگری ، به عنوان یکی از  بزرگترین صنعت ها  در چهان به حساب می اید.

 می شود گفت  امروزه بسیاری از انسانها سفرکردن را دوست دارند. مشتاق هستند  به نقاط مختلف سفر کنند، از طبیعت لذت ببرند و دنیای پیرامون خود را ازنزدیک ببینند و تجربه کنند . و برا آنانند که به محیط طبیعی مناطق مورد بازدید  آسیبی نرسانند .

 

در پاسخ به میل و اشتیاق رو به رشد سفر کردن و طبیعت گردی و در راستای حفظ محیط زیست ، پایداری زیست بوم و فرهنگ مناطق گردشگری ، مفهوم و اخلاقیاتی نو به نام ” بوم گردی “یا ” اکوتوریسم ” ظهور کرده است. اکوتوریسم پیش از هر چیز یک نوع نگرش خاص و آینده نگرانه و اخلاقی-فرهنگی-انسانی به مقوله گردشگری است.

یکی از مهمترین نتایج این نگرش به گردشگری و طبیعت گردی ، ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی منطقه و کسب در آمد برای آنان است؛ که از این طریق ساکنین منطقه ترغیب به حفظ محیط زیست، آداب و رسوم و آنچه برای گردشگران جذاب است می شوند. به این ترتیب اکوتوریسم می تواند در حفظ و پاسداری محیط زیست طبیعی و انسانی و همچنین توسعه پایدار تاثیرگذار باشد.

 

 تعریف بوم گردی ( اکوتوریسم ) چیست ؟

بنابر آخرین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین المللی اکوتوریسم (TIES : The International Ecotourism Society) در سال ۲۰۱۵  بوم گردی یا اکوتوریسم ” سفری است مسئولانه به جاذبه های طبیعی برای لذت بردن، ادراک و قدر طبیعت را دانستن ( و همراهی کردن با ویژگی های فرهنگی متعلق به گذشته و حال حاضر ) به طوری که حافظ زیست بوم بوده ، سبب پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه شده،  شامل آموزش بوده و در آن گردشگر و در فعالیت های سودآور اجتماعی-اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد.” در بوم گردی کلمه ی آموزش بسیار مورد تاکید قرار داشته، هم شامل مسافران و هم شامل مردم محلی می شود.

 

 اصول اکوتوریسم چیست؟

با گذشت نزدیک به ۲۵ سال از شروع به کار انجمن جهانی اکوتوریسم (TIES) با بررسی اصول اکوتوریسم مشاهده می کنیم که سه اصل عمده در ادبیات آن مشهود و پررنگ است:

۱-   فرسایشی و استخراجی نیست. منظور از استخراجی و مصرفی، آنگونه فعالیت هایی است که سبب ایجاد آسیب های رفتاری و فیزیکی بر گونه های غیر انسانی در طبیعت می شود.

۲-   پایبندی به اخلاق زیست محیطی ایجاد می کند.

۳-   در رابطه با طبیعت، ارزش های سازگار با محیط زیست و اخلاق محور را در اولویت قرار می دهد.

به طور خلاصه اکوتوریسم چیزی نیست جز حفظ و نگهدارری از محیط زیست، جوامع بومی و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم. کسانی که می خواهند در زمینه بوم گردی مشارکت و فعالیت داشته باشند می بایست اصول زیر را به عنوان اصول اصلی و پایه ی این نوع خاص از گردشگری بپذیرند:

۱-   به حداقل رساندن آسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت

۲-   ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی و ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی

۳-   فراهم کردن تجربه ی مثبت و لذت بخش از سفر هم برای مسافران و هم برای افراد محلی

۴-   ایجاد منافع مستقیم مالی برای حفظ و حراست از زیست بوم

۵-   ارائه و تلاش در ایجاد تجربه ی به یاد ماندنی برای مسافران به گونه ای که آن ها را نسبت به منطقه میزبان دلسوز و حساس کرده و به اوضاع اجتماعی، آب و هوایی، زیست محیطی و سیاسی آن منطقه اهمیت بدهند

۶-   طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی

۷-   آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی

 

 ارزش های بوم گردی و اکو توریسم

* اکو توریسم سبب دوستی فرهنگ ها و جوامع می شود

یکی از اصولی که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان یک منطقه است. در بوم گردی ، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند؛ در این ارتباط ایجاد شده بین میزبانان و گردشگران ، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و این دو گروه، رفته رفته نوعی علاقه نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ دوستی، گرشگران نسبت به منطقه میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می دهند.

 اکوتوریسم به حفظ منابع و میراث طبیعی کمک می کند

معروف است که می گویند ” در اکوتوریسم تنها ردپایتان در طبیعت باقی می ماند و به جز خاطره ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی گردانید ” . این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می شود.

بعلاوه، بوم گردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی می تواند به عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم منطقه محسوب شده و از روی آوردن محلی ها به راه های دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمین های کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، جلوگیری کند.

اکوتوریسم به پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه کمک می کند

مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی شان به آنان و مشارکت دادن گردشگران در فعالیت های روزمره خود به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هرچه بیشتر در حفظ آن می کوشند.

علاوه بر این آنان تلاش خواهند کرد که آنچه برای گردشگران و طبیعت گردان جذاب است را حفظ و نگهداری کنند؛ چرا که بوم گردی به وضوح یکی از راه ها و منابع کسب درآمد برایشان مطرح خواهد شد. و هجوم گردشگران و سرمایه های غیر بومی دیگر به سادگی نمی تواند موجب کاهش غنای فرهنگی منطقه گردد.

 اکوتوریسم به توسه پایدار کمک می کند

از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسلهای آینده نیز می بایست مد نظر قرار گیرد .معنای توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و برهم زدن تعادل زیستم حیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم، اعم از شهری، روستایی، و عشایری و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم می آورد. 

 دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.

 

 بوم گردی و اکوتوریسم در ایران

اکوتوریسم پایدارترین نوع طبیعت گردی و سازگارترین  نوع توریسم با محیط است و ایران به جهت دارا بودن تواناییها وجاذبه های چشمگیر از نظر تنوع اقلیم و پوشش گیاهی یکی از کشورهای مهم دنیا محسوب میشود.

توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و همچنین ایجاد علاقمندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونی، باعث تداوم و بقای گنجینه ها و میراث طبیعی و انسانی خواهد شد و توسعه پایدار را در پی خواهد داشت. ایران از نظر اکوتوریسم از جایگاه ویژه ای ویژه ای برخوردار است. دلیل این موضوع را می توان تنوع اقلیمی بی نظیر کشورمان دانست. ایران کشوری چهار فصل است؛ همزمان که می تواند در یک نقطه دارای جاذبه های زمستانی مانند اسکی باشد، در نقطه ای دیگر در همان زمان دارای جاذبه های منحصر به فرد تابستانی است.

 

اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن

1 دکتر یوسف قنبري 2 سمیه محمود صالحی (93/9/15 تصویب تاریخ ـ 93/3/3 دریافت تاریخ

( چکیده لازمه گریز از پیامـدهاي نـامطلوب گردشـگري ودسـتیابی بـه الگـوي بهینـه توسـعه گردشـگري، برنامهریزي زمین و ارزیابی توان اکولوژیکی است. اکوتوریسم به طور عمده بر منابع وجاذبههایی استوار است که محیط طبیعـی در اختیـار گردشـگر قـرار مـی دهـد کـه بهـره گیـري از آن هـم بـه امکانات و شرایط مناسب نیاز دارد و هم مستلزم حفاظت از منابع طبیعی میباشد، این امر از طریق ارزیابی توان و ظرفیت محیط زیست طبیعی براي جذب گردشگران قابـل تحقـق اسـت. همچنـین موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع پدیدههاي طبیعی باعث شده که ایـران بـه عنـوان پنجمـین کشـور داراي تنوع طبیعی جهان شناخته شود، اما برنامهریزي براي استفاده از این شرایط هنـوز در ابتـداي راه است و کار مهـم و اساسـی بـراي بهـره بـرداري از جاذبـه هـاي طبیعـی صـورت نگرفتـه اسـت. همچنین وضعیت اکوتوریسم کشور با مشکلات اجتماعی، اقتصـادي و زیسـت محیطـی فراوانـی همراه است که براي برنامهریزي در زمینه رفع آن ابتدا باید این چالشها را شناسایی کنیم و بـا در _____________________________________________________ 1 -عضو هیئت علمی و دانشیار برنامهریزي روستایی، دانشگاه اصفهان 2 -دانشجوي کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزي شهري، دانشگاه اصفهان، نویسنده مسؤول، [email protected] اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 85 نظر گرفتن فرصتهایی که در این زمینه داریم از وقوع مشکلات در آینده جلوگیري کنیم. پــژوهش حاضــر بــا اســتفاده از روش توصــیفی - تحلیلــی و جمــعآوري اطلاعــات بــه صــورت کتابخانهاي، اسنادي در پی هدف شناسایی و بررسـی مهمتـرین چـالش هـاي صـنعت اکوتوریسـم ایران میباشد. یافتههاي پژوهش نشان دهنده وجود چـالش هـاي زیـاد در صـنعت اکوتوریسـم در کشور ایران است، که از جمله چالشهـاي اجتمـاعی موجـود در ایـن صـنعت مـی تـوان بـه عـدم عدالت اجتماعی، عدم امنیـت، عـدم مشـارکت و... اشـاره کـرد و در بحـث چـالش هـاي زیسـت محیطی نبود حفاظت طبیعی، عدم شناخت کامل پدیدههاي اکوتوریستی کشور مشـکلاتی ایجـاد کرده است. علاوه بر این در زمینه چالشهاي اقتصادي هـم بـا نبـود راه هـاي ارتبـاطی مناسـب در جاذبهها، نبود امکانات اقـامتی، خـدماتی و رفـاهی ، ضـعف تبلیغـات و عـدم تمایـل مـردم ج هـت سرمایهگذاري روبرو هستیم که برنامهریزي در راستاي دستیابی به توسعه پایدار میتواند به نوعی این چالشها را رفع کند. واژگان کلیدي: اکوتوریسم، چالشها و جاذبههاي آن، ایران. مقدمه امروزه پدیده گردشگري و اکوتوریسم، به لحاظ درآمـدزایی فـراوان آن، بسـیاري از کشـورهاي جهـــان را بـــرآن داشـــته کـــه ســـرمایه گـــذاري زیـــادي را بـــه ایـــن بخـــش اختصـــاص دهند(34:2006,Tremblay (به بیان دیگـر طبیعـت گـردي یـا اکوتوریسـم بـه عنـوان یکـی از ارکان مهم صنعت توریسم و جهانگردي جهانی است که توجه گردشگران و جهانگردان بسیاري را به خود جلب کرده اسـت(امیر اح مـدي و همکـاران: 1391 ،2 .(بـه طـوري کـه از اواسـط دهـه 1980 ،طبیعــتگــردي ســتون اصــلی کشــورهاي توســعه یافتــه و در حــال توســعه را تشــکیل مــیدهــد(تقوایی و همکــاران: 1391 :151 .(واژه اکوتوریســم پدیــده اي نســبتاً تــازه در صــنعت گردشـــــگري اســــــت کـــــه تنهــــــا بخشـــــی از کــــــل ایـــــن صــــــنعت را تشــــــکیل میدهد(25:2004,Thapa&Nyaupane .(بخش بسیار مهمی از فعالیتهاي جهـانگردي در دنیا مبتنی بر بهرهمند شدن از طبیعت است که امروزه اکوتوریسم نام گرفتـه اسـت. ایـن در حـالی است که به طور کلی وضعیت جغرافیایی کشور ما و گوناگونی مناطق مختلف آن از نظر شـرایط شماره 43 پاییز 94 86 طبیعی خود در مجموعه جاذبهاي قابل توجه به حساب میآید(عاشري و همکـاران: 1389 ،4-3 .( کشور ما با برخورداري از انواع مختلف جاذبههاي گردشگري، تا کنون نتوانسته از این مزیـت بـه خوبی استفاده کند. با وجودي که منابع طبیعی کشور میتواند یکی از جاذبههـاي ارزشـمند بـراي جذب گردشگران داخلی وخارجی به شمار آید، اما برنامهریزي براي استفاده از این شرایط هنوز در ابتداي راه است و کار مهم و اساسی براي بهرهبـرداري از جاذبـه هـاي طبیعـی صـورت نگرفتـه است(رخشانی نسب و ضرابی، 1388 :2 .( 1 براساس برآورد سازمان جهانی جهـانگردي در حـالی کـه رشـد عمـومی صـنعت توریسـم بـراي نخستین دهه پیش رو(2000تا2010(بین 3/4 تا حداکثر 7/6درصد پـیش بینـی مـی شـود، یافتـه هـاي موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسـته و بـه طور کلی رشد این بخش بین 10تا30 درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار میرود تـا یـک دهـه دیگر شمار طبیعتگردان که اکنون 7درصد از کل مسافران جهان را شـامل مـی شـود، بـه بـیش از 20درصد برسد(رخشانینسب و ضرابی،1388 :3 .(توسعه اکوتوریسم در صورت رعایت اصـول و ضوابط سازمان جهانی جهانگردي(WTO (میتواند در حفظ و نگهداري ویژگیهاي بارز سـنتی و فرهنگـی منـاطق تأثیرگـذار بـوده و ضـمن حفـظ موجودیـت در ارتقـاي سـطح ارزشـی آن هـا تأثیرگذار باشد(مهربان و همکاران،1390 :2 .(همچنین در نظرگرفتن برخی سیاستها در راسـتاي توسعه اکوتوریسم مانند سیاست گردشگري پایدار باعث شده تا توریسم از لحـاظ بـوم شناسـی در طولانی مدت، قابل قبول و از لحاظ مالی، خودکفا و از نظر دیدگاههاي اجتماعی و اخلاقی، براي جوامـع محلـی مفیـد و نویـدبخش باشـد( 274:2005,Husain and Altinay .(گردشـگري پایدار نیازهاي کنونی گردشگران و همچنین نسـل آینـده را پاسـخ مـی دهـد و بـین ابعـاد محیطـی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی تعادل برقرار میسازد، یعنـی گردشـگري پایـدار بـه دنبـال سـنجش ظرفیـــت تحمـــل اکولـــوژیکی، امکـــان ســـنجی اقتصـــادي و مقبولیـــت اجتمـــاعی - فرهنگـــی اسـت( 17:1995,al et Elsasser .(ایـن درحـالی اسـت کـه کشـور ایـران داراي فرصـت هـاي بینظیري است که میتواند از آنها در راستاي توسـعه اکوتوریسـم خـود بهـره گیـرد. ایـن مسـأله ضرورت توجه به جاذبههاي اکوتوریسم در ایران را نمایان میسازد. _____________________________________________________ 1 - World Tourism Organization(WTO) اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 87 از آنجا که در شناخت جاذبههاي اکوتوریستی ایران نقش مهمـی را توسـعه پایـدار گردشـگري و توریسم در هر کشور بازي میکند، در این پژوهش اهداف زیر دنبال میشود: - مشخص کردن زمینههاي اصلی و فرعی اکوتوریسم درایران؛ - شناخت چالشها و موانع پیش روي اکوتوریسم در کشور ایران؛ - ارائه فرصتهایی جهت ارتقاي صنعت اکوتوریسم در ایران. پیشینه تحقیق از جمله پژوهشهاي مرتبط با این موضوع که به نحـوي جاذبـه هـاي اکوتوریسـم و چـالش هـاي پیش روي آن را مطرح کردهاند، به توصیف و ارزیابی عملیات توریستی انجام شده در دهکدهاي در نزدیکی رودخانه گراند در کاربین شمالی پرداخته است(هریسون،2007 .(طی این عملیـات بـا تأکید بر حفاظت از منابع و حیات طبیعی رودخانه و ساخت وسازهاي انجام شده از سال 2004 به بعد، به جذب توریست فراوان و بالا بردن توان اقتصادي منطقه منجر شده است. همچنین رخشانینسب و ضرابی(1388 (در مقاله چالشها و فرصـت هـاي توسـعه اکوتوریسـم در ایران با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی در پی شناخت موانع مؤثر در جذب طبیعتگرد و ارایه راهکارهاي مناسب براي توسعه اکوتوریسـم هسـتند و بـه ایـن نتیجـه رسـیده انـد کـه چـالش هـاي فراوانی در صنعت اکوتوریسم کشور است، به گونهاي که هر ساله 90 دلار از سهم تولید ملی هـر خانوار ایرانی براي رونق توریسم و اکوتوریسم به بـازار جهـانی توریسـت پرداخـت مـی شـود، در حالی که از این بازار سهم اندکی به ایران اختصاص مییابد. امینیان وهمکاران(1391(در مقاله بررسی فرصتها و چالشهاي تـو سـعه پایـدار اکوتوریسـم در ایران در راستاي هدف معرفی اکوتوریسم و نقش فعالیتهاي اکوتوریسم در توسعه پایدار محیط زیست و منابع طبیعی است و به این نتیجه رسیده است که اکوتوریسـم بایـد بـا نگرشـی سیسـتمی توسعه یابد و پویایی وپایایی را به طور توأمان داشته باشد. همچنین راهکارهایی را هم ارائه کرده است. امیر احمدي و همکاران(1391(در مقاله تعیین پتانسیلهـاي اکوتوریسـم کـویر مزینـان سـبزوار بـا استفاده از مدل swot در پی ارزیابی وتحلیل پتانسیلها و تنگناهاي توسعه اکوتوریسـم در کـویر مزینان با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی است و به این نتیجه رسیده است کـه شـرایط مطلـوبی شماره 43 پاییز 94 88 براي توسعه گردشگري در کویر مزینـان وجـود دارد و نبـود زیرسـاخت هـا و امکانـات از موانـع توسعه اکوتوریسم پایدار است. داریوش رحیمی و رنجبردستنانی(1391 (در مقاله ارزیابی و اولویتبندي جاذبههـاي اکوتوریسـم در پی ارزیابی پتانسیلهاي روستاهاي هدف گردشگري در استان چهارمحال و بختیـاري اسـت و به این نتیجه رسیده است که روستاهاي ده چشمه و هـوره و آتشـگاه از شـرایط بهتـري بـه منظـور سرمایهگذاري برخوردارند و مقالات دیگري که در این پژوهش استفاده شده تاحـدودي بـه ایـن موضوع نزدیک بودند. مفاهیم و تعاریف اکوتوریسم اکوتوریسم یا طبیعت گردي، کوتاه شده واژه«Tourism Ecological «است که گرایشی نـو و پدیـدهاي نسـبتاً تـازه در صـنعت گردشـگري اسـت. تعـاریف و دیـدگاههـاي متنـوعی دربـارة اکوتوریسم وجود دارد. بر اساس نظر دي. آ. فنل (1385 ،(از کارشناسـان برجسـته گردشـگري، تاکنون بیش از 80 تعریف از اکوتوریسم ارائه شده که هر یک از آنهـا بـه جنبـه هـاي خاصـی از این موضوع پرداختهاند. به طور کلی در سالهاي نخستین در مقایسۀ بـا «گردشـگري فرهنگـی » و در واقع به طور عمدة گردشگري شهري، اکوتوریسم به آن بخش از گردشگري اطـلاق مـی شـد کـه بـراي اسـتفاده و کشـف جاذبـههـاي طبیعـت، در بیـرون از سـرزمینهـاي شـهري، یعنـی در سرزمینهاي روستایی، ییلاقها، مزارع، جنگـل هـا، بیشـه زارهـا، کنـار رودخانـه هـا و نهرهـا، و بـه عبارتی در دامان طبیعت متمرکز بود. بنابراین آن را «گردشگري در طبیعـت » یـا «طبیعـت گـردي » نامیدنـد. هکتــور ســبالوس، لازکــورین یکــی از اولـین کســانی اســت کــه در دهــه 1980 بــراي اکوتوریسم تعریف مشخصی ارائه کـرده اسـت. وي مـی گویـد: «اکوتوریسـم یعنـی مسـافرت بـه نواحی طبیعی تقریباً دست نخـورده بـا هـدف مطالعـه، تحسـین و لـذت از منـاظر طبیعـی، گیاهـان وحشی و همچنین نمودهاي فرهنگی گذشته و حال مردم بومی اسـت »(امینیـان وهمکـاران، 1391 : 4 .(در سال 1991 ،جامعه بینالمللی اکوتوریسم که در گذشته با نـام جامعـه اکوتوریسـم شـناخته میشد، اکوتوریسم را این گونه تعریف کرد: اکوتوریسـم عبـارت اسـت از مسـافرت مسـئولانه و مبتنی بر اصول پایدار به نواحی طبیعی به منظور بهـره گیـري معنـوي و ارضـاي نیازهـاي روحـی و اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 89 روانی به گونهاي که با شناخت و کسب آگاهی و احترام بـه نظـام ارزش هـاي مـردم محلـی تـوأم باشد و به محافظت از نواحی طبیعی و ارتقاء رفاه جامعه میزبـان کمـک کند(زاهـدي، 1385 :90 .( سه معیار مهم و اساسی در مقوله اکوتوریسم باید درنظرگرفته شود: جاذبهها، طبیعتمحور باشـند؛ رابطه متقابـل توریسـت هـا بـر یـادگیري و آمـوزش متمرکـز باشـد؛ مـدیریت چنـین محـیط هـایی میبایست اصول و اقـداماتی را دنبـال کنـد کـه بـا پایـداري اکولـوژیکی، اجتمـاعی - فرهنگـی و اقتصادي همخوانی داشته باشند(1179:2007,Lawton and Weaver .(البته بـراي رسـیدن به رشد سریع فعالیت توریسم و توسعه پایدار در ابعاد مختلف آن احیاي اکولوژیکی نقش مهمـی در توسـعه اکوتوریسـم دارد( 233:2006,Mehta Blangy .(بـه طـور کلـی مـی تـوان گفـت اکوتوریسم نه یـک ترفنـد و یـا تبلیـغ بازاریـابی، بلکـه ابـزاري جهـت دسـتیابی بـه توسـعه پایـدار است(اکبرپور سراسکانرود و نوربخش،1389 :68 .(توسعه پایدار بـراي پاسـخ دادن بـه مشـکلات شهري در جنبههاي اجتماعی، اقتصادي، زیست محیطی و مدیریت و حکمرانی خوب شهري بیان گردید(20:2002, Pykh-Malkina .(با توجه به برنامه شـهرهاي پایـدار سـازمان ملـل متحـد توسعه شهر پایدار وابسته، به ادامه منابع طبیعی است. شهر باید حافظ امنیت پایدار باشد که ممکـن اســت از طــرف مشــکلات زیســت محیطــی دســتاوردهاي توســعه را تهدیــد کنــد. شــهر پایــدار نشاندهنده فضاي اقتصادي است کـه درآن تضـادهاي اجتمـاعی، اقتصـادي و اکولـوژي در حـال مدیریت و استراتژي هستند(23: 2003, Whiteheadm . ( گردشگري لغت گردشگري یا Tourism از کلمه Tour به معناي گشتن گرفته شده است؛ این کلمه ریشه در لغــت لاتــین Turns بــه معنــاي دور زدن، رفــت و برگشــت بــین مبــدأ و مقصــد و چــرخش دارد(حیدري،1387 :9)(رحیمی و رنجبر دستنایی،1391 :10 .(مفهوم گردشگري نوین همگام بـا توسعه انقلاب صنعتی در انگلیس و نیز با گسترش وسایل نقلیه شخصی در اواسط قرن نوزدهم بـه بعد گسترش یافت(281:2006,Davenpart .(در فرهنگهاي لغت فارسـی، ایـن عبـارات در وصف گردشگر آمده است: جهانگردنده، آنکه در اقطار عالم بسیار سفر کند و سیاح کسی کـه در شـهرها وکشـورهاي دیگـر سـیاحت کنـد(کاظمی، 1385 :21 .(گردشـگري در یـک فضـاي جغرافیـایی شـکل مـیگیـرد و در واقـع ایـن فضـا بـه عنـوان هسـته مرکـزي گردشـگري عمــل شماره 43 پاییز 94 90 مینماید(سجادیان و مهیار سجادیان،1390 :60 .( اصول اکوتوریسم انجمن بینالمللی اصولی را که نتیجه نشستها،کارگاههـاي آموزشـی وجلسـات برگـزار شـده از سال 1991 براي ذینفعان اکوتوریسم بوده است را این گونه بیان میکند: شکل (شماره1 :(اصول اکوتوریسم منبع:(امینیان و همکاران،1391 :10 ( کاهش اثرات منفی بر فرهنگ و طبیعت تأکید بر کار پرمسئولیتی که در همکاري با مردم و صاحبمنصبان محلی اداره میشود براي نشان دادن نیازهاي محلی ومنافع حفاظت درآمدهاي مستقیم براي حفاظت ومدیریت مناطق حفاظت شده آموزش گردشگران در مورد اهمیت حفاظت تلاش براي اطمینان از اینکه توریسم از تغییر قابل قبول محدودیتهاي اجتماعی وزیست محیطی تعیین شده توسط محققان با همکاري ساکنان محلی فراتر نمیرود. تأکید برانجام مطالعاتی که بر موضوعات اجتماعی و زیست محیطی پایهریزي شدهاند واستفاده از برنامههاي نظارتی بلند مدت براي بررسی اثرات اکوتوریسم و کاهش اثرات منفی آن. کوشش براي افزایش منافع اقتصادي براي کشور میزبان، جوامع محلی ساکن در پیرامون مناطق حفاظت شده ومناطق طبیعی تکیه بر زیرساختی که در تطبیق با محیط زیست،کاهش استفاده از سوختهاي فسیلی، حفظ گیاهان و حیات وحش و در ترکیب با محیط زیست فرهنگی وطبیعی توسعه یافته است. تأکید بر نیاز بخش توریسم منطقهاي براي طراحی برنامههاي مدیریت مدیریت بازدید کننده براي مناطق طبیعی یا مناطقی که به عنوان مقاصد زیست محیطی تعیین میشوند. اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 91 معرفی اکوتوریسم ایران این پژوهش به بررسی جاذبههاي اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن میپردازد.ایران از نظر ویژگیهاي طبیعی وجاذبههاي اکوتوریستی از موقعیت ممتاز وکمنظیري در بین کشورهاي جهان برخوردار است. وجود رشته کوههاي البرز و زاگـرس در شـمال و غـرب کشـور بـه عنـوان مانعی در برابر تودههاي هواي مرطوب دریاي خزر و دریاي مدیترانه و دریاي سرخ، باعث شده تا رطوبت تودههاي مذکور در دو طرف رشته کوههاي البرز و زاگرس به نسبت یکسانی توزیع نشده و در نتیجه بخشی از کشور از رطوبت و بارش کافی برخوردار بوده و برعکس قسمت اعظم آن با خشکی هوا و گسترش نواحی بیابانی مواجه باشد. چنین ویژگی اقلیمی طیف وسیعی از پدیدههاي جذاب طبیعی را براي اکوتوریستها به ارمغان آورده است. علاوه بر این سایر ویژگیهاي طبیعـی کشور بویژه ساختار زمینشناسی آن به گونهاي است که در کنار هزاران جاذبـه طبیعـی، مـی توانـد جاذب طبیعتگران ماجراجو باشد(رخشانی نسب و ضرابی،1388 :6 .( وجود چشماندازها و مناظر زیباي طبیعت در ایـران ماننـد سـواحل دریاهـا، دریاچـه هـا، تـالاب هـا، جزایر، بیشهزارها و نقاط سرسبز و خرم، گیاهـان وحشـی، جنگـل هـا و پـارك هـاي ملـی، نـواحی تفرجگــاهی، منــاطق کوهســتانی و ییلاقــی، پتانســیل هــاي ورزشــی-تفریحــی ماننــد غارپیمــایی، کوهنوردي، کوهپیمایی، کاوشهاي زمینشناسی، پیادهروي در طبیعت، شنا، قایقرانی، مـاهیگیري و استفاده از غذاهاي دریایی، جاذبههاي مؤثر در درمان مانند چشمههاي آب معدنی و حتی مناطق بیابـــانی و کـــویري، از کـــانون هـــا و جاذبـــههـــاي توریســـتپـــذیر ایـــن نـــوع از جهـــانگردي است(رضوانی،1382 .( در ساماندهی فعالیتهاي اکوتوریستی، حفاظت همه جانبـه از محـیط زیسـت بـا بیشـترین توجـه و توسعه اکوتوریسم به عنوان عاملی در راستاي توسعه منطقهاي با هزینههاي بهینه، از اهـداف اصـلی به شمار میرود. لازمه این امر، شناسایی دقیق منبع اکوتوریستی از طریق بررسی وضع موجـود آن است. این بررسیها باید با در نظر داشتن این موارد صورت گیرد: وسـعت، توپوگرافی،کـاربري و موقعیت فضایی پیرامونی آن و بررسی تأثیرات مثبـت و منفـی آن هـا بـر منبـع مـورد نظـر، ارزیـابی زیستمحیطی منبع براي توسعه و تداوم پایداري آن، تعیین عوامل انسان ساخت موجود در منبـع و نیز تعیین توانمنديهـاي منبـع بـا شـاخص قـرار دادن گردشـگري و ارائـه راهکارهـاي خـاص هـر منبع(جمعهپور و نماینده،1391 :5 .(اگرچه ایران از نظر وجود کانونهـاي فرهنگـی و تـاریخی در شماره 43 پاییز 94 92 زمره ده کشور اول دنیا محسوب میشود اما بایـد بـه خـاطر داشـت کـه ویژگـی سـرزمینی آن نیـز داراي جنبههاي فراوانی است به نحوي که نمیتـوان از اکوتوریسـم و ژئوتوریسـم آن بـه سـادگی گذشت(امینیان و همکاران،1391 :5 .( شکل(2 -(جاذبههاي اکوتوریستی ایران جاذبههاي اکوتوریستی ایران زمینه اصلی زمینه فرعی قطبها و جاذبههاي مهم کوه نوردي و غارگردي صخرهنوردي، یخ نوردي، غارگردي، کایتسواري، تحقیق و پژوهش قلههاي سهند، سبلان، دماوند، تفتان، علمکوه، الوند، بیستون، شیرکوه و غارهاي علیصدر، کتلهخور، دلیجان شکار وصید شکار چارپایان و پرندگان، ماهیگیري، تحقیق و پژوهش مناطق کوهستانی مانند: البرز، زاگرس، مناطق مرکزي و جنوبی کشور طبیعت درمانی آب درمانی، لجن درمانی، نفاهتگاههاي سلاقی چشمه آب گرم سرعین، سراب، محلات، گرماب قوچان، آبگرم زنجان، اسک، لاریجان بیابانگردي تورهاي کاروانرو، اسکی و قایقسواري روي ماسه، تحقیق و پژوهش پارك ملی کویر، کاروان سراهاي کویري(قصر بهرام، عین الرشید و..)، کویر لوت و شهر خیالی لوت، مناطق بیابانی استانهاي یزد و.... ورزش زمستانی شنا، قایقرانی، اسکی روي آب، غواصی، ماهیگیري و برفنوردي پیستهاي اسکی 16گانه در ارتفاعات البرز و زاگرس ورزشهاي ساحلی آبی شنا قایقرانی و اسکی و قایق سواري روي ماسه، تحقیق و پژوهش سواحل شمالی و جنوبی و دریاچهها، رودخانههاي مهم مانند کارون و سرشاخههاي آن، زایندهرود، سفید رود و.. مردمشناسی گردشگري، کوچ، گردشگري آداب و رسوم، روستاگردي، تحقیق و پژوهش عشایر کوچ رو( بختیاري، قشقایی، ایلسون، لر، سنگسري و...) و روستاهاي تاریخی پاركهاي طبیعی و حیات وحش دیدار از حیات وحش و تفریح و گذراندن اوقات فراغت مناطق حفاظت شده دامنه نوردي دیدار از حیات وحش، دیدار از چشمانداز و آثار طبیعی، آموزش در طبیعت، تفریح ارتفاعات و دامنههاي مختلف منبع: (رضوانی، 1387 :300 ( اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 93 مواد و روشها پژوهش حاضر از نوع پژوهشهاي کیفی بوده که به روش(توصیفی-تحلیلی) انجام شـده و منـابع اسنادي و کتابخانهاي بخش مهمی از اطلاعات پژوهش را شامل میشود. عـلاوه بـر ایـن شـناخت نگارنده، از صنعت اکوتوریسم و نیز آشنایی با جاذبههاي اکوتوریستی ایران، مدنظر بوده است. شکل(3 -(مدل مفهومی پژوهش یافتههاي تحقیق مهمترین چالشهاي توسعه اکوتوریسم در ایران بدیهی است تا طبیعتگردي جدي و تخصصی فاصلهاي قابل توجه داریم. فرهنگسازي میتواند به تسریع روند مثبت تحولات سفر کمک کند؛ کاري که میبایستی نـه فقـط در سـطح رسـانه هـا براي عموم، بلکه در سطح کتابهاي درسی از مهمترین مزایاي سفر جمعی در قالب تور، استفاده از تخصص و اطلاعات شرکت برگزار کننده، جلوگیري از اتـلاف وقـت، امنیـت بیشـت ر، سـرعت بالاتر و حتی هزینه کمتر است. به همه اینها باید بهرهمندي از فضاي ارتباط جمعی دوسـتانه، آشـنا شدن با انسانهاي همفکر و همسـلیقه و همچنـین یـادگیري و تأثیرپـذیري نسـل هـا از یکـدیگر را اضافه کرد. در ایران چنین جا افتاده که گویی هزینه سفر با تور، بالاتر از سفر شخصـی اسـت؛ در حالی که اگر نیک بنگریم جمع هزینههایی که ما در سفرهاي شخصیمان بابت نداشتن اطلاعات و تخصص، اتلاف وقت، بهرهمندي ناقص از سفر و دیدنیهاي آن، خسـتگی و بـالارفتن ضـریب خطر در رانندگی یا خطرات ناشی از حضور ناآگاهانه در طبیعت و. .. مـی دهـیم، خیلـی بی شـتر از هزینهاي است که براي یک تور استاندارد و تخصصی پرداخت میکنیم. ضمن آن که بهـا نـدادن شماره 43 پاییز 94 94 به استاندارد سفر همیشه و لزوماً ناشی از مشکل مالی نیست؛ بسیار دیـده ایـم صـاحبان ماشـین هـاي مدل بالایی که در کنار خیابان چادر زدهاند. به طور کلی این نگـاه در کشـور مـا وجـود دارد کـه باید براي همه چیز هزینه کرد، الا سفر. سفر به هر صورت، باید ارزان تمام شود. اما ایـن دیـدگاه فقط در مورد سفرهاي داخلی ملاحظه میشود؛ در حـالی کـه مـردم بـراي سـفر خـارجی، خیلـی راحت هزینه میکنند. از دلایل تفاوت یاد شده، این است که مردم ما بـه دیـدنی هـا و ارزش هـاي طبیعت اطراف و جامعه خودشان بهاي کافی نمیدهند و یا در واقع آنهـا را نمـی شناسـند. بـا یـک مقایسه ساده بین تور پنج روزه بیابان لوت و کلوتهاي ما و تور نیم روزه صحراي دوبی، موضوع روشنتر میشود. در سفر بیابان لـوت و کلـوت هـا، شـما از یکـی از جاذبـه هـاي منحصـر بـه فـ رد بیابانهاي دنیا بازدید میکنید و در طول پنج روز از تمامی خـدمات تخصصـی شـامل راهنمـایی، اقامت، حملونقل، پذیرایی کامل در کلیه وعدههاي غذایی، برقراري امنیت در محیطهاي طبیعی و ... بهرهمند میشوید و ضمن آن اطلاعات علمـی کـافی هـم دریافـت مـی کنیـد(گاهی حتـی از اساتید فن براي توضیحات علمی در این سفرها دعوت شده است). هزینـه چنـین سـفري در سـال گذشته، برابر175000 تومان بود؛ در حالی که تور کمتر از یک روزه صحراي دوبی که در طـول آن کار خاصی هم، بجز چرخاندن مردم بـا ماشـین هـاي فورویـل بـر روي تپـه هـاي ماسـه اي و در نهایت بر پا کردن رقص و دستی در آخر شب نمیکنند، حدود 100 هزار تومـان قیمـت دارد. تـا زمانی که مردم ما ارزش جاذبههاي کشور خود را نشناسند، موازنه آمار جهانگردي در کشـور مـا منفی خواهد بود. بدیهی است تصحیح این دیدگاهها، نیاز به فرهنگسازي عمیـق و برنامـه ریـزي شده دارد. چالش دیگر، آگاهی جوامع میزبان نسبت به ارزش جاذبههاي طبیعی، فرهنگی و تاریخی خود است. آنها باید به این جاذبهها مانند یک دارایی نگاه کنند. در غیر این صورت، خودشان با دست خودشان آنها را نابود میکنند؛ درختهاي با ارزش را میبرند، زباله میریزند، چشمه و رودخانه را آلوده میکنند، گوزنهایشان را میکشند، گلزارها و مراتع را لگدمال میکنند، روي دیوار قلعه قدیمی یادگاري مینویسند و بالاخره خانه و باغچههایشان را آباد نمیکنند و ... و همه اینها یعنی ضربه به منابع اکوتوریسم و توسعه پایدار. برگزاري کلاسهاي آموزشی، تشویق و دادن جایزه، جمعآوري اطلاعات بومیها در قالب پروژههاي تعریف شده، دادن تسهیلات به مردم جوامع میزبان براي تجهیز امکانات پذیرایی و اقامت و ... از جمله راهکارهاي زیبایی است اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 95 براي نهادینه کردن تدریجی حفاظت از محیطزیست، منابع اکوتوریسم و ارزشهاي فرهنگی و تاریخی جوامع و در نهایت توسعه پایدار. از سوي دیگر فرهنگسازي بیرویه در زمینه معرفی جاذبههاي طبیعی و رفتن به طبیعت، بدون تأکید بر استانداردهاي توریسم مسئولانه، دور شدن از روش صحیح حضور در طبیعت با استفاده از تخصص و اطلاعات شرکتهاي مجاز و متخصص در طبیعتگردي، خود موجب آلودگیهاي زیست محیطی، ضربه به منابع اکوتوریسم و حتی خطرآفرینی براي توریستها میشود. از مهمترین چالشها نداشتن برنامهریزي کلان، فقدان طرح جامع اکوتوریستی در سطح کشور و نداشتن تبلیغات اصولی است. مسیرهاي اکوتوریستی در ایران، با این همه وسعت و تنوع، هنوز شناسایی و تدوین نشدهاند و به دلیل این ناشناختگی، آنها را تبلیغ هم نمیتوان کرد. در نتیجه یا تبلیغ نداریم یا اگر هم داشته باشیم، سازمانیافته و هدفمند نیست و معمولاً منجر به هجوم بیرویه مردم به این مناطق میشود. نمونه بارز این امر بلایی است که بر سر تنگه واشی آمده است. براي مثال حتی در مورد تنگه واشی که با هجوم جمعیت و تخریب روز افزون رو بروست، چنانچه مردم منطقه آموزش ببینند، در صورت سپردن مدیریت اکوتوریسم منطقه به دست آنها و سهیم کردنشان در منافع حاصل از آن، خود روشهاي جدید و منطقی حفاظت از محیط زیست و جاذبههاي طبیعی و فرهنگی منطقه را طراحی و پیاده خواهند کرد و مانع آسیب به منطقه خواهند شد(واصف،1389 :9-7 .( به طور کلی عمدهترین چالشهاي اکوتوریسم در کشور عبارتند از: چالشهاي اقتصادي در اثر عدم شناسایی مناطق اکوتوریستی و بها ندادن به آنها، زیرسـ اختهـاي لازم در ایـن منـاطق نیز انجام نمیشود. در حال حاضر به غیر از بعضی مسیرهاي معروف مانند دماوند وعلـم کـوه و ... در بسیاري از مسیرها نقشه و تابلوي راهنما، بروشور، پست امدادرسانی، سیستم هوایی نجات(نیـاز مبرمی که هنوز فکري براي آن نشده است)، سرویسهاي بهداشتی، سیسـتم هـاي بازیافـت زبالـه، وجـود وسـایل نقلیـه بـراي حمـل افـراد یـا اسـتفاده از چارپایـان بـراي حمـل ونقـل بـار، امکـان اقامت(کمپ، پناهگاه، چادر)، تسهیلات پذیرایی، تهیه غذاي گرم وسالم، راهنماي متخصص و... وجود ندارد(هوشیاري وهمکاران،1391 :6 .(از دیگر چالشهاي اقتصادي در اکوتوریسـم ایـران شماره 43 پاییز 94 96 میتوان به موارد زیر اشاره کرد: - عدم کیفیت زندگی: تعریف گستردهتري از رفاه بشري باید ارائه شود، به نحوي کـه از محدوده رفاه اقتصادي فراتر رود؛ - عدم رعایت یکپارچگی اقتصادي-محیطی: تصمیمات اقتصادي باید با توجه بـه آثـاري که بر محیط زیست میگذارند اتخاذ شوند(زاهدي،1382 :91-90(؛ - فقدان علایم راهنما و هشداردهنده در مسیرهاي خطرناك اکوتوریستی؛ - کمبود و نارسایی خدمات زیربنایی مانند راهها که در فصل زمستان در منـاطق شـمالی، شـمال غــرب و غــرب کشـور و در فصــل تابســتان در منــاطق شـرقی بــه دلیــل وقــوع طوفانهاي گرد و غبار حادثهخیز هستند(صبوري و یوسفی،1386 :101 .( چالشهاي اجتماعی از دیگر چالشهاي موجود میتوان به چالشهاي فرهنگی، اجتماعی اشاره کرد که برنامـه ریـزي صحیح و فرهنگسازي همهجانبه بر روي آن تأثیر بسـیار عمیقـی دارد. فرهنـگ سـفر جمعـی در قالب تور، با بهرهگیري از تخصص شرکتهاي مجري که هنوز در ایران نهادینه نشده است، خود یکی از شاخصهاي توسعهیافتگی است. آگاهی جوامع میزبان نسبت به ارزش جاذبههاي طبیعـی، فرهنگی و تاریخی خـود از مسـایل بسـیار مهـم اسـت. فقـدان برنامـه ریـزي کـلان و طـرح جـامع اکوتوریستی در سطح کشور و نداشتن تبلیغات اصولی از چالشهـایی اسـت کـه اکوتوریسـم در ایران با آن مواجه است. مسیرهاي اکوتوریستی در ایران با همه وسعت و تنوع خود هنوز شناسایی و تدوین نشده اند. و به دلیل عدم شناخت کافی، حتی نمیتوان آن را تبلیـغ کـرد و یـا حتـی اگـر تبلیغی هم انجام پذیرید، تبلیغات سازمانیافته و هدفمند نمیباشد و معمولاً منجر به هجوم بیرویه مردم به این منـاطق مـی شود(هوشـیاري و همکـاران، 1391 :5 .(از نمونـه هـاي دیگـر چـالش هـاي اجتماعی اکوتوریسم، میتوان موارد زیر را مورد اشاره قرار داد: - عدم تعهد بین نسلها: در زمان حاضر، تصمیمات باید با توجه به نتایجی کـه بـر محـیط زیست نسلهاي آینده دارند، اتخاذ شوند؛ - عدم عدالت اجتماعی: کلیه مردم داراي حق برخورداري از محیطی هسـتند کـه بتواننـد در آن محیط رشد کرده، شکوفا شوند؛ اکوتوریسم در ایران و چالشهاي پیش روي آن 97 - عدم مشارکت: نهادها باید مجدداً ساماندهی شوند به نحـوي کـه از طریـق آنهـا امکـان شنیده شدن کلیه صداها در فرایند تصمیمگیري فراهم آید(زاهدي،1382 :91-90(؛ - کمبود امنیت در مناطق کویري و بیابانی ایران؛ - کمبـود مـدیران متخصـص در امـر اکوتوریسـم و عـدم وجـود رشـته طبیعـت گـردي و مدیریت مناطق اکوتوریستی در دانشگاههاي کشور؛ - عدم سهولت در تهیه ویزا و روادید براي ورود طبیعتگران خارجی به کشور؛ - عدم پاسخگویی هتلها و مراکز اقامتی به نیاز طبیعتگران؛ - شکاف فرهنگی بین جامعه میزبان و میهمان؛ - عدم درك ارزش واقعی منابع طبیعی کشور توسط مردم(جامعه میزبان)؛ - عدم رشد وآگاهی جامعه به منظور بهرهگیـري از سـایر منـاطق تحـت مـدیریت کشـور حتی بخش گستردهاي ازمناطق کویري و بیابانی(صبوري و یوسفی،1386 :101 .( چالشهاي زیست محیطی از مهمترین چالشهاي اکوتوریسم در ایران میتوان به چالشهـاي زیسـت محیطـی اشـاره کـرد. چنانچه در اثر گردشگري در طبیعت تاکنون ضربات جبران ناپذیري بر محیط زیسـت ایـران وارد شده است که از آن جمله میتوان به بهرهبرداري بیرویه از مناطق سـاحلی و جنگلـی اسـتان هـاي شمالی توسط گردشگران اشاره نمود که تا کنون ضربات مهلکی را بر محیط زیسـت اسـتان هـاي گیلان و مازندران وارد آورده است. تخریبی که در اثر تفرج بر محـیط زیسـت وارد مـی آیـد، در اکثر موارد غیر قابل جبران است. به عنوان نمونه با حضور تعداد زیادي از مردم و رقـابتی کـه بـین آنها براي مشاهده حیوانات ایجاد میگردد، نظم و روال عادي زنـدگی حیـوان مـورد نظـر بـه هـم خورده و اغلب موجب اختلال در جمعیت حیوانات وحشی میگردد. حتی تماشاي طبیعت که به ظاهر هیچگونه آثار تخریبی نمیتواند به همـراه داشـته باشـد، خـود موجـب تخریـب محـیط هـاي زیبـاي طبیعـی، نـابودي گیاهـان و فرسـایش خـاك مـیگـردد. همچنـین طراحـیهـاي نامناسـب سیستمهاي دفع زباله و مواد آلی در مناطق توریستی،آشفتگی در سیستمهاي حیاتی انـواع گیاهـان و حیوانات را افزایش میدهد(هوشیاري و همکاران،1391 :5 .( از دیگر چالشهاي موجود در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره کرد: شماره 43 پاییز 94 98 - عدم حفاظت طبیعی: محافظت از منابع و حمایت از دنیاي جانوري و گیـاهی ضـرورت دارد(زاهدي،1382؛ 91-90(؛ - عــدم شــناخت کامــل پدیــده هــاي جــذب اکوتوریســتی کشــور و شناســایی آنهــا بــا اکوتوریستها(صبوري و یوسفی،1386 :101 .( بنابراین به نظر میرسد که اکوتوریسم در ایران با کمتوجهی روبرو است که داراي نقـاط ضـعف و تهدیداتی است که در جدول(1 (به آن اشاره شده است. جدول(1 -(مهمترین نقاط ضعف و تهدیدهاي اکوتوریسم در ایران ضعفها تهدیدها فقدان برنامههاي جامع واستراتژیک نمایش تصویر منفی از ایران نامناسب بودن سیستم حمل ونقل به منظور بازدید از مناطق خاص وجود تنش، ناآرامی و ناامنی در خاورمیانه ضعف و عدم وجود هتلها و ?