اهمیت نقش آموزش در سیاست گذاری های کلان گردشگری
حمید روحانی مدیر آژانس آفتاب کلوت در ششمین میزگرد چالش ها و فرصت های حوزه گردشگری که با موضوع بررسی وضعیت آموزش در صنعت گردشگری در دفتر سایت همگردی برگزار شد با بیان این که نبود سیاست گذاری کلان آموزشی در صنعت گردشگری، فعالان این حوزه را به پیگیری روش های شخصی سوق داده است، گفت: سابق بر این ضعف آموزش به حدی بود که وقتی ما در سال 1380 کار خود را آغاز کردیم، مردم اطلاع نداشتند چگونه می توانند طبیعت گردی کنند یا چه وسایلی باید همراه خود ببرند و حتی یک بروشور که می تواند اطلاعات پایه ای در منطقه مورد بازدید را به آنان نشان دهد در اختیار آن ها گذاشته نمی شد. ما ضرورت آموزش را حس کردیم ابتدا پکیج اطلاع رسانی کامل سفر شامل تمامی خدمات، روزبرنامه ی سفر، نوع بیمه و از همه مهم تر قرارداد سفر به دست مسافر ارائه داده و به مرور به مردم بروشورهایی همرا با نقشه برای معرفی مقاصد دادیم.اطلاع رسانی مجموعه ما با راه اندازی وب سایت در سال 82نیاز های بسیاری از مسافران در حوزه تور های طبیعت گردی را برطرف می کرد. تولید محتوای مرتبط باسفر ، عکس ، فیلم . نقشه . اشاره به لوازم مورد نیاز و روش های اطلاع رسانی از طریق اینترنت از اهم فعالیت های ما بود. این مهم به شکلی پیش رفت که سال ها بعد با پدید آمدن شرکت های مشابه و جدید نوع اطلاع رسانی مجموع حتی بدون تغییر کلمات آن ، پایه تمامی مجموعه هایی شد که امروز اکثر شرکت و آژانس های حرفه ای ارائه دهنده سفر از آن پیروی می کنند. و این همان مصداق آموزش است .
موج سواری سایت ها و شبکه های اجتماعی غیرمجاز در فضای مجازی
ما در مجموعه تحت مدیریت خودمان در زمینه اجرای تور، ابتدا مطالعات کتاب خانه ای، سپس میدانی داشتیم و ضروری می دانستیم در مورد مناطق مورد بازدید، شامل فرهنگ و جغرافیایی مقاصد گردشگری نیاز به آموزش هست، اما سازمان میراث و متولیان گردشگری کشور چارچوب مشخصی برای این آموزش ها تعریف نکرده است. یعنی مردم اساساً چگونه و با چه مؤسسه هایی می توانند به این مناطق سفر بروند. امروزه هر آن کس که اطلاعات کمی از صنعت گردشگری را دارد نقش آفرینی می کنند و شما، جای خالی اهل تخصص را می بینید. به عنوان مثال، این همه سایت ها و شبکه های اجتماعی غیر مجاز (این سایت ها هیچ گونه شناسایی از سوی سازمان میراث فرهنگی شکل نگرفته و مجاز به فعالیت اقتصادی نیستند) که بدون هیچ گونه شناسه ای مردم را سفر می برند و طبیعی است که پارامتر مهمی مثل آموزش را در تعاریف خود نمی آورند و فقط سوار بر موج گردشگری کشور می شوند.به گزارش همگردی وی با بیان این که کشورهای گردشگرپذیر و حتی کشورهای نه چندان مطرح هم سیستم گردشگری خود را با استراتژی مشخص پیش می برند، گفت: به عنوان نمونه کشوری مانند لائوس از الگوی گردشگری فرانسه پیروی می کند و طبق سیستم گردشگری فرانسوی برای توریست ها و مردم بومی که خدمات ارائه می کنند آموزش ها و چهارچوب هایی وجود دارد که گردشگری را در این کشور نظام مند می کند.
آموزش ها باید تمام ذینفعان گردشگری را در برگیرد
روحانی با تأکید بر تفکیک حوزه های گردشگری و تعریف آموزش های مورد نیاز برای هر یک از حوزه ها افزود: آموزش ها باید تمام ذینفعان گردشگری را در برگیرد یعنی هم کسانی را که کسب و کارشان سفر است مانند شرکت ها و آژانس های فروشنده تور، عوامل اجرای راهنمای حرفه ای، رانندگان، رستوران ها، عوامل محلی به خصوص مسئولین خانه های محلی یا اقامتی همه بایستی در امر آموزش نقش داشته باشند. هم آموزش ببینند و هم آموزش بدهند. در این شرایط فعالیت آنها برای انواع خدماتی که ارائه میدهند میتواند به خوبی درجه بندی شود تا تأثیر آموزش، نقش آفرینی کند. اکنون مسافرین حتی کسانی هم که برای وقت گذرانی یک سفر را انتخاب می کنند باید در چارچوب آموزش قرار بگیرند تا از سفر تنها گذشت زمان را تجربه نکنند و به محتوی سفر بیشتر بپردازند.شما وقتی مثلاً وارد یک پارک شهری می شوید باید به قوانین آن محیط احترام بگذارید. در بحث طبیعت گردی هم این مورد صدق می کند. در هیچ کجای دنیا مردم در دل طبیعت شادی های غیر معمول و هنجارشکن همراه با موسیقی گوش خراش را انجام نمی دهند و تعریف شده که در این مکان ها این کارها درست نیست. گردشگران در دنیا برای دیدن طبیعت می روند و لذت هم می برند و قواعد هم برایشان تعریف شده که مثلاً در کجا دوچرخه سواری، کجا شنا و یا اکوسافاری داشته باشند. و یا این که ظرفیت حضورشان در فلان سایت یا نقطه ی جغرافیایی روزانه چقدر است. .... ما در ایران این تعریف ها را مشخص نکردیم.
حاکم نبودن چارچوب درست بر سیاست گذاری های آموزشی حوزه گردشگری
وی با تأکید بر این که نبود آموزش موجب می شود که بافت سنتی اماکن و مناطق طبیعی و یا آثار باستانی مناطق گردشگری ما کارکرد خود را از دست بدهد، افزود: قطعاً توریست خارجی و گردشگر آگاه داخلی می خواهد در کنار بازدید از زندگی بومی را در بطن یک منطقه روستایی ببیند و به همین منظور به آن منطقه سفر می کند اما وقتی با فقدان آموزش مردم بومی در حال تخریب بافت سنتی و از دست دادن محصولات سنتی خود مواجه می شوند، رفته رفته درخواست بازدید خود را لغو می کند. حال از سوی دیگر گردشگر آموزش ندیده هم هر کاری دلش می خواهد در آن منطقه انجام می دهد و به بافت آن منطقه خسارت های جبران ناپذیر می زند و در نتیجه عدم رونق شکل می گیرد. وی با اشاره به تغییر معماری برخی مناطق گردشگری کشور افزود: وقتی چارچوب درستی بر سیاست گذاری آموزشی گردشگری کشور حاکم نباشد کار به اینجا می رسد که در مناطقی از کشور شاهد بلندمرتبه سازی هستیم در حالی که هرگز در آن مناطق چنین ساختمان هایی باب نبوده و با جغرافیای آن منطقه هم سازگار نیست ولی به صرف این که گردشگر به آن منطقه رفته و رونقی به شکل مقطعی ایجاد شده عده ای به فکر ساخت و ساز افتاده اند. توریست خارجی از من نمی خواهد او را به جایی ببرم که یک ویلای امروزی در آن جا ساخته شده چون او طالب رویت قدمت، همراه با اقامت خانه سنتی با معماری 100 ساله یا بیشتر همرا با استفاده از غذاهای سنتی و محلی، آشنایی با سبک و سیاق زندگی بومی است.
روحانی در بخش دیگر از گفته های خود اشاره می کند وقتی عوامل سیاست گذار و اجرایی در امر گردشگری به صورت حرفه ای با آموزش در امور خدمات سفر، آشنایی بیشتر پیدا کردند به نظرم آن وقت به سراغ مردم باید رفت و آموزش چگونه به سفر و سفرهای طبیعت گردی رفتن را با همکاری آموزشگاه های حرفه ای و با کمک از رسانه ها روش های پیشرفته چگونه سفر رفتن را آموزش داده تا تأثیرش را به خوبی لمس کنیم آن وقت سفر رفتن فقط برای گذراندن وقت نیست، سفر نوعی زندگی در حال حرکت است یا به عبارتی می توان سفر رفتن را نوعی عبادت است.
روحانی در جای دیگر اشاره می کند تأثیر آموزش حرفه ای در بخش های مهم حمل و نقل، اقامت، راهنما و مناطق جغرافیایی مورد هدف گردشگری، تا در سطح مدارس ابتدایی و دیگر مقاطع تحصیلی کشور به صورت جدی شکل نگیرد ما همچنان در بی برنامه گی و سیاست گذاری کلان آموزش های سفر هستیم. (در گذشته نه چندان دور دانش آموزان ما در دوره های پیشآهنگی در سطح مدارس چگونه سفر رفتن را تجربه می کردند.)
روحانی با بیان این که در صنعت گردشگری ما ضوابط باید جایگزین روش های شخصی شود، تصریح کرد: سه ضلع تعریف این ضوابط سازمان محیط زیست، سازمان منابع طبیعی و سازمان میراث فرهنگی هستند که باید با یکدیگر همکاری های لازم را انجام دهند و از هم فکری و تجربه تشکل های صنفی گردشگری هم استفاده کنند اما نهایتاً این سازمان میراث فرهنگی است که باید سیاست گذاری های این صنعت را در همه ابعاد کلان از جمله موضوع آموزش تدوین و اجرا کند تا از بی برنامه گی فعلی به سوی اهداف استراتژی کلی در این صنعت حرکت کنیم.
ارتقاء صنعت گردشگری در گرو گسترش آموزش های آکادمیک
ضرورت استخراج الگوی آموزشی بومی از فعالیت های گردشگری
به گزارش همگردی، وی همچنین به ضرورت هماهنگ بودن زمینه تحصیلات فعالان حوزه گردشگری اشاره کرد و گفت: با وجودی که خود من در دانشگاه رشته مدیریت جهانگردی تحصیل کردم اما در آن مقطع بوم گردی تازه در کشور ما شکل گرفته بود و تجربه عملی چندانی از این فعالیت که بتوان آن را در دانشگاه مورد بررسی قرار داد و الگوی آموزشی بومی متناسب با کشور ایران را از آن استخراج کرد، وجود نداشت و تصور می کنم کماکان هم وجود نداشته باشد. طبعا با نبود چنین الگویی که بومگردی را به صورت علمی آموزش دهد، بوم گردی در ایران به شیوه درست انجام نمی شود و فعالانی که در این حوزه فعالیت می کنند بسیاری از اصول علمی را راعایت نمی کنند. این موضوع را می توان به عینه مشاهده کرد و برای مثال حدود یک ماه است که آژانس آسمان پرستاره پرشیا تورهای بومگردی را دائر کرده و اغلب جاهایی که وارد می شویم شاهد ظروف یک بار مصرف،ظروف چینی یا خارجی هستیم یا ترکیب غذاهای خارجی مثل ماکارانی و لازانیا را همراه با غذاهای خود استفاده می کنند، که برای ایران نیست، در صورتی که باید ظروفی که اقامتگاه های بومگردی استفاده می شود از فرهنگ و سنت همان روستا باشد. مردم محلی ما باید آموزش ببینند که حفظ لباس ها و سنن محلی تا چه حد اهمیت دارد چرا که توریستی که به ایران می آید به جای دیدن لباس مردم محلی در روستاها، لباس فرهنگ خودش را در تن مردم روستاهای ایران می بیند و این برایش اصلا جذاب نیست.
ضعف آموزش راهنمایان تور
این فعال صنعت گردشگری ضعف آموزش راهنمایان تور را یکی دیگر از نقاط ضعف صنعت گردشگری دانست و افزود: برخی راهنمای تورها هستند که به صورت حرفه ای کار خود را بلد نیستند. در سفری که اخیرا به کویر مصر داشتیم این موضوع را در مورد یک تور دیگر که آنجا آمده بود مشاهده کردیم که راهنمای تور با بافت روستایی آنجا آشنایی نداشت، از طرفی نمی توانست با مسافر هم به شکل درست برخورد کند و وقتی مسافر رفتار تنش زایی داشت، رفتار راهنمای تور از خود مسافرها عصبی تر بود! این درحالیست که مسافری که وارد یک فرهنگ دیگر می شود باید به خوبی راهنمایی شود چون ممکن است تفاوت فرهنگ های مسافران و افراد بومی باعث ایجاد تضادهایی و حتی تنش هایی بشود که اگر راهنمای تور به این ظرایف آگاه نباشد، ممکن است کل آن سفر به حاشیه و درگیری کشیده شود.خانم موسوی نبود آموزش در تورهای طبیعت گردی را نیز مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: وقتی هدف تورهای ما فقط پول درآوردن باشد و آموزشی در مورد طبیعت گردی پایدار ندیده باشند، نتیجه این می شود که مسافر برای بازدید نمی رود بلکه مسافر می رود که طبعیت را تخریب کند. وی ادامه داد: تا آموزش لازم را در تورهای طبیعت گردی لحاظ نکنیم نمی توانیم به آینده طبیعت گردی ایران خوش بین باشیم. برای مثال طبعیت کویر مصر تا چندسال پیش دست نخورده باقی مانده بود اما در حال حاضر وجود سافاری های غیر مجاز و خودروهای آفرودی که بدون هیچ نظارت و قاعده ای در این کویر جولان می دهند، تپه های شنی کویر مصر به نابودی کشانده است. این آموزش ها باید شامل روستائیان و بومیان آن منطقه هم باشد چرا که ممکن است آنها برای درآمدی که مقطعی برایشان ایجاد می شود با گردشگرانی که تخریب گر محیط زیست هستند همکاری کنند اما آگاه نباشند که با این کار، منطقه و روستای خود را برای همیشه با خطر نابودی روبرو می کنند.
وی گسترش آموزش های آکادمیک را در ارتقاء صنعت گردشگری کشور موثر دانست و گفت: اساتید ما در دانشگاهی که خود بنده در آن تحصیل کردم همگی از خبرگان گردشگری و میراث فرهنگی بودند اما رابطه بین بازار کار و صنعت گردشگری بسیار ضعیف است و اگر رابطه خوبی بین دانشگاه ها و بازار کار گردشگری برقرار شود، جوان هایی که تحصیلات مرتبط گردشگری دارند می توانند به پیشرفت و شکوفایی این صنعت کمک کنند. متاسفانه در حال حاضر چنین ارتباطی بین دانشگاه و صنعت گردشگری نیست و از 20 فارغ التحصیل مدیریت جهانگردی که در دانشگاه همدوره من بودند، فقط 3 نفر وارد بازار کار این حوزه شدند.
آموزش بدون نظارت، در ارتقا صنعت گردشگری بی اثر است
مهدی حیدری مدیر اجرایی آژانس سفردوستان قرن در ششمین میزگرد چالش ها و فرصت های حوزه گردشگری که با موضوع بررسی وضعیت آموزش در صنعت گردشگری در دفتر سایت همگردی برگزار شد، با اشاره به تاثیر سوابق و تجربیات کاری در درک تاثیر مقوله آموزش بر ارتقاء صنعت گردشگری، اظهار داشت: من حدود بیست سال سابقه تور لیدری دارم و در بخش های مختلف گردشگری کار کرده ام، در این کار از آموزش اساتید و صاحبان تجربه بهره گرفته ام و شاگرد بزرگانی همچون آقای فرشاد خلیلی،آقای درودگر و همچنین آقای جعفری بودم. در حال حاضر هم حدود 12 سال است کارهای ستادی و مدیریتی مربوط به سفر را انجام می دهم. با توجه به این سوابق درک امروز بنده این است که آموزش باید سرلوحه اولویت های صنعت گردشگری باشد و در غیر این صورت نمی توان این صنعت را به جایگاه واقعی خود رساند.
رشد نامتناسب ابعاد آموزشی نسبت به اشتیاق مردم به گردشگری
وی در ادامه به مرور وضعیت صنعت گردشگری و سیر تحولات این صنعت در سال های اخیر پرداخت و گفت: وقتی آموزشی در مورد سفر نداشته باشیم تعریف ما به سفر بسیار محدود می شود چنان که در سال های پیش، سفر رفتن به شمال کشور محدود شده بود و حالا هم با این که وضعیت تا حدودی متحول شده برای بسیاری از مردم ما سفر به نشستن در خودروی شخصی و رفتن تا شمال و اتراق کردن در پارک یا جای عمومی و چادر زدن و روی پتو خوابیدن خلاصه می شود! این در حالیست که طی دو دهه گذشته تحولات بسیاری در صنعت گردشگری اتفاق افتاده و این صنعت خارج از مرزهای ایران در غالب یک صنعت بزرگ و فراگیر ادامه پیدا کرده است.
خوشبختانه در حال حاضر مسافرهایی داریم که از رفتن به کویر و استان های غربی و جنوبی و حتی جنوب شرقی کشور استقبال می کنند و سفر به خارج از کشور هم – جدا از نوسان هایی که از حدود یک سال اخیر در نرخ ارز اتفاق افتاده و سفر خارجی را بسیار گران و بی رونق کرده – در سال های اخیر رشد زیادی داشته است. به تناسب این شور و اشتیاقی که به سفر در کشور ما به وجود آمده، متاسفانه ابعاد آموزشی به هیچ وجه رشد نکرده و حتی ضرورت آموزش دادن ارکان صنعت گردشگری – مدیران، صاحبان کسب و کارهای مرتبط با حوزه گردشگری، پرسنل آژانس ها، تورلیدرهای داخلی و خارجی و مردم جوامع محلی – نیز چندان درک نشده است.
طبیعت گردی یکی از بی قاعده ترین انواع گردشگری در کشور ما است
حیدری خاطرنشان کرد: دربخش مدیریت آژانس ها ومدیر فنی آژانس ها وضعیت خیلی بهتر است چون یکی از شرایط اصلی استخدام مدیرعامل ومدیرفنی داشتن مدرک مربوطه والزام به گذراندن دوره های آموزشی مربوطه وبرای مدیرعامل داشتن حداقل سه سال سابقه کار مرتبط با تایید کتبی اداره تامین اجتماعی است که در کیفیت کار تاثیر مستقیم دارد.
وی با بیان این که در بحث های ستادی صنعت گردشگری هرجا ضوابط تعریف شده، آموزش هم به خوبی انجام می شود، گفت: برای مثال در بحث فروش بلیت پروازهای خارجی چون این کار ضوابط خاصی دارد و چارچوب هایی برای فردی که می خواهد در این بخش کار کند تعریف شده، تا حدودی وضعیت با بخش های دیگر متفاوت است و افراد دارای تخصص در این بخش ها کار می کنند.
حیدری با تاکید بر این که گردشگری طبیعت با همان طبیعت گردی یکی از بی قاعده ترین انواع گردشگری در کشور ما است، افزود: شاید عمده ضعف ما در این حوزه به این باز می گردد که ما برای مدیر ارشد آژانس ها هم ضوابط آموزشی درستی تعریف نکرده ایم چون وقتی مدیر یک آژانس از دانش لازم برای این کار بی بهره باشد نمی توان انتظار داشت پرسنل مجرب و آموزش دیده ای را هم به کار بگیرد. نتیجه این است که گردشگری طبیعت ما تبدیل شده است به یک وضعیت آشفته و هر آژانس سعی می کند به نحوی از این آشفته بازار – بدون توجه به عواقب اقدامات اشتباه – سود مقطعی خود را افزایش دهد. البته هستند آژانس هایی که راه اصولی را طی می کنند ولی تعداد آنها در اقلیت است.
این فعال صنعت گردشگری در پایان با بیان این که آموزش بدون نظارت نمی تواند راهگشای صنعت گردشگری ما باشد، تصریح کرد: ضوابط را باید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در چارچوب های مشخص تعریف کند و حتی در تعریف ضوابط حساس و سخت گیر باشد. ضمنا سازمان باید در حوزه نظارت قوی عمل کند چرا که وقتی چارچوب ها را تعریف کنید ولی نظارت نکنید که این آموزش ها به درستی اجرا می شود یا خیر و تفاوتی بین آنها که روش های اصولی را در حوزه خود اجرا می کنند با کسانی که بی قاعده کار می کنند وجود دارد یا خیر، قطعا تحولی در ارتقاء صنعت گردشگری ما اتفاق نمی افتد و این آموزش ها بی ثمر خواهد بود.
