مکان: دخمه‌ی زرتشتیان

شاخصه: قدمت یک گورستان زرتشتی

برج سکوت، برج خاموش و یا دخمه­ی زرتشتیان؛ این بنای تاریخی را به این نام­ها صدا می­کنند. بنایی عجیب و رازآلود که به‌منظور اجرای آیین‌های پس از مرگ ساخته شده و از گذشته‌های دور همیشه شاهد و ناظر یکی از رسوم کهن زرتشتیان بوده است. امروزه کوه کوتاه قامتِ دخمه در حوالیِ منطقه­ی صفاییه‌ی یزد قرار دارد؛ این کوه قرن­هاست که به میزبانی از دخمه­ی زرتشتیان نشسته و این بنا را در اجرای مراسم و آیین پیشینیان همراهی کرده است.

روی این کوه دو بنای سنگی با ظاهری شبیه برج وجود دارد که شکل ساختاریِ آن‌ها مانند پیستِ یکی از ورزش­های مهیج با نام عامیانه­ی «دیوارِ مرگ» است؛ برخی بر این باورند که به‌علت دسترسی سخت به برج ابتدایی، برج جدید ساخته شد تا مردم به‌راحتی بتوانند مراسم را اجرا کنند. عده‌ی دیگری معتقدند که جفت‌بودنِ این دخمه­ها به این علت است که برای برگزاری بهتر مراسم، هر شش ماه یک­ بار به‌صورت چرخشی از هردو دخمه استفاده شود. قبل از اینکه درباره­ی کاربرد این بنا توضیح دهم باید بگویم که دیوار مرگ، علاوه‌بر شباهت ظاهری به دخمه‌ی زرتشتیان، واژ­ه­ای است که اگر به‌عنوان لقبِ دخمه­ی زرتشتیان انتخاب کنیم، بی­ راه نیست.

اگر بخواهیم با یک دید سطحی نگاه کنیم می‌توان این بنا را از دور مانند ظرفی برای قراردادن خوراک پرندگان دید؛ ظرفی که در آن به‌جای دانه و گندم، گوشت اجساد انسان برای پذیرایی از پرندگان تهیه و تدارک دیده شده است؛ اما ماجرا چیز دیگری‌ست. بسیاری از زرتشتیانِ قدیمی استان یزد، علاوه‌بر آیین دفن فوت شدگان، روش دیگری را برای وداع آخر با پیکر آن­ها برمی­گزیدند. در این روش بازماندگان کالبد مردگان را پس از مرگ، به این دخمه­ها آورده و طی مراسمی با پوشیدن لباس سپید مدتی را در حوالیِ کوه دخمه به سوگواری و گرامیداشت ایشان می­نشستند.

فرآیند قراردادن اجساد در این دخمه­ها به تفکیک جنسیت و سن­وسال انجام می­شد و درنهایت این اجساد تبدیل به خوراکی برای پرندگان می‌شدند. پس از خشک‌شدن کامل اجساد در برابر نور آفتاب، آن­ها را در چاهِ میانیِ دخمه قرار می‌دادند. شنیده‌ها حاکی از این‌ست که این پروسه چیزی حدود شش ماه تا یک سال طول می­کشید. مهم‌ترین ویژگی برجسته‌ی این روش جلوگیری از شیوع بیماری­هایی هم‌چون وبا و طاعون بوده­ است که از ارزشمندترین موارد به‌جامانده از آیین و رسوم زرتشتیان بوده است.

امروزه به‌دلیل تغییر فضای شهری این آیین انجام نشده و فوت­ شدگان را در اطراف همین کوهِ دخمه به خاک می­سپارند. این بنا در اوایل دهه­ی 80 هجریِ خورشیدی، در فهرست آثار ملی و تاریخیِ ایران ثبت شد.