مکان: مسجد جامع کبیر یزد
دوره‌ی تاریخی: آل بویه
شاخصه: نماد معماری مسجد شیعیان
معماری مسجد منحصربهفرد و زیبای جامع یزد به قدری خاص و بی بدیل است که هر سال گردشگران زیادی نه فقط از ایران که از نقاط مختلف دنیا برای بازدید از این شاهکار باشکوه هنر معماری به ایران و استان یزد سفر می‌کنند.
مسجد جامع یزد، معمولاً به‌عنوان نماد اصلی این شهر و حتی نمادی از ایران در بسیاری از کشورهای دنیا مطرح است. بنای مسجد جامع یزد به‌عنوان یکی از نخستین بناهای عظیم و کهن کشور به‌شمار می‌رود که شهرتی جهانی دارد؛ این شهرت تااندازه‌ای‌ست که در خیلی از نقاط جهان، ایران را به این عکس و اعتبار مسجد جامع یزد می‌شناسند.
بنای این مسجد با عظمت قرن‌هاست که با مناره‌های بلند و آبی‌رنگش از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین مثل نگینی فیروزه‌ای رنگ در آسمان یزد می‌درخشد.
این‌طور که در کتاب‌های تاریخی یزد آمده است: «مسجد را برجای آتشگاه ساسانی ساخته‌اند و سنگ بنای آن توسط علاءالدوله گرشاسب نهاده شده است». مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به‌دستور گرشاسب از نوادگان «علاءالدوله کالنجار» ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار هنرمندی بزرگ «سید رکن الدین محمد قاضی» است.
زمانی‌که قدم به این مسجد شکوهمند می‌گذارید، اصیل‌ترین بخش‌های هنر معماری بی‌نظیر ایرانی در گچ‌کاری شبستان، صحن، گنبد، کاشی‌کاری و مناره‌های برافراشته‌ی آن جلوی شما خودنمایی می‌کند. زیباترین و حیرت‌انگیزترین بخش‌های این بنا، مجموعه‌ی ایوان و گنبدخانه و البته فضای پیرامون آن‌ها است. نمای ایوان بلند و باشکوه مسجد جامع یزد با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی هم‌چنین گره چینی پوشانده شده است.
تزئینات خیره‌کننده‌ی مسجد با آجرهای ضربی و نقوش معلقی درکنار کتیبه‌های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه‌ای خاص و شگفت‌انگیز خلق‌کرده که هر بینننده‌ای را میخکوب خواهد کرد. محراب اصلی یا محرابی که در گنبدخانه واقع‌شده، با انواع کاشی‌های معرق و کتیبه و آجر ضربی مزین شده است و روی دو کاشی ستاره‌ای شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت این محراب باشکوه نقش بسته شده است. گنبد زیبای مسجد جامع از نوع دو پوسته‌ی پیوسته ساخته‌شده و نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت روی آن اجرا شده است و بر ساقه‌ی آن عبارت «الملک الله» به خط کوفی نوشته شده که به تکرار هم آمده‌است.
مسجد دارای دو مناره است که ارتقاع تقریبی آن‌ها از کف تا نوک به بیش از 52 متر می‌رسد. قطر گنبدی مسجد جامع حدود هشت متر است و در دوره‌ی حکومت صفویان بخش‌هایی به این بنا افزوده شده است که متاسفانه در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد.
بر بلندای این مناره‌های خیره‌کننده نوعی کاشی‌کاری منحصربهفرد و مبهوت‌کننده انجام‌شده که باعث حیرت هر بیننده‌ای می‌شود. نکته‌ی جذاب این داستان این است که این مناره‌ها هرچه به‌سمت بالا می‌روند باریک‌تر می‌شوند. تنها یکی از این مناره‌ها دارای پلکان است و دانستن این موضوع در کنار ظرافت کاشی‌کاری در این ارتفاع واقعاً قابل تحسین است.