شاه زند ازبکستان
مجموعه شاه زند، یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های یک مکان تاریخی اصیل در جهان است که عمر و سرگذشت دراز مدتی دارد. این مجموعه بیش از هزار سال پیش تأسیس شده است، و نمونه‌ی عالی الهام گرفته از هنر اسلامی محسوب می‌شود که قدمت هر قسمت از آن به صدها سال پیش بازمی‌گردد.
بسیاری از پادشاهان و فرمانروایان مهم تاریخ سمرقند در اینجا به خاک سپرده شده‌اند. مقبره‌ها و بناهای مختلف به طور مداوم در طی قرن‌های بعد از شکل‌گیری این مجموعه، تقریباً از قرن یازدهم تا نوزدهم، اضافه شده‌اند. مجموعه شاه زند دارای شیوه‌ها و روش‌های مختلف معماری خیره کننده است؛ که البته در طی هزار سال تغییر یافته‌اند.
شکل گیری ابتدایی مجموعه شاه زند
این مجموعه در ابتدا برای بزرگداشت شخصی از خاندان پیامبر، یعنی قاسم بن عباس، که ظاهراً در این منطقه بعد از جنگ به خاک سپرده شده است، شکل گرفت. این آرامگاه همچون بسیاری دیگر از مقبره‌های افراد سرشناس، در طول تاریخ به خوبی دوام آورده است؛ اما جالب توجه بودن مجموعه شاه زند به دلیل دوام آوردن آن در طی قرن‌ها جنگ، تغییرات آب و هوا، پیشرفت و توسعه مردم این منطقه است.
در واقع اعتقادات مردم این منطقه یعنی جنوب تپه افراسیاب سمرقند ازبکستان، این مجموعه را مقدس و محترم نگه داشته است. مجموعه شاه زند حاوی آرامگاه‌های افراد مشهور و ناشناخته است و همین موضوع باعث شده تا بخش‌های مختلف آن، تا به امروز دست نخورده باقی بمانند.
این احترام به ساختمان‌ها و بناهای موجود، منجر به طراحی جالب چند لایه‌ای مجموعه شده است؛ جایی که لایه‌های تاریخ و معماری بین راه پله‌ها، طاق‌ها و مسیرهای مختلف آن در هم تنیده‌اند. علت نام گذاری این مجموعه به نام شاه زند نیز به دلیل لقب گذاری قاسم بن عباس به این نام، بوده است.
نگاهی گذرا به ساختمان‌ها و مقبره‌های مجموعه شاه زند
در این مجموعه حدوداً 20 ساختمان وجود دارد. قدیمی‌ترین ساختمان یا آرامگاه، مربوط به قاسم بن عباس است؛ که در واقع برای ترویج اسلام به این منقطه آمده بوده است. آرامگاه این شخص در قسمت شمال شرقی مجموعه قرار دارد. مقبره‌ها و آرامگاه‌ها در بخش میانی این مجموعه از زمان تیمور شکل گرفته‌اند، که بخش اعظمی از قبرها مربوط به بستگان این شخص می‌باشند.
مسجد بی‌بی خانم یا بی‌بی خاتون (همسر تیمور لنگ) این مجموعه به عنوان بزرگترين مسجد آسياي مركزي شناخته می‌شود، که در حال حاضر پس از تحمل خسارت‌های زلزله در حال بازسازی است. از زمان سلطنت تیمور در این شهر بسیاری از بناهای بزرگ، از جمله مسجد جمعه، مسجد الغ‌بیگ و امام مسجد خزراتی ساخته شده‌اند.
همچنین مقبره‌های مهم زیادی در اینجا وجود دارد، از جمله مقبره جهانگیر بزرگ‌ترین پسر تیمور و مقبره شیخ شمس‌الدین کولی، یکی از مشاوران تیمور و همچنین مقبره اسماعیل بخاری، یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان اسلامی آسیای میانه است. در بخش دیگر مجموعه شاه زند، آرامگاه قاضی‌زاده به صورت دو گنبد فیروزه‌ای به چشم می‌خورد.
البته بسیاری از مقبره‌های موجود در مجموعه شاه زند یا فاقد نام و مشخصات لازم برای شناسایی هستند و یا اینکه اطلاعات هویتی آن‌ها دقیقاً معین نیست. بنابراین بسیاری از آن‌ها به طور ناشناخته رهاشده‌اند.
زمان بازدید از مجموعه شاه زند سمرقند
در بسیاری از ساختمان‌ها و مسجدهای موجود در این مجموعه شعر های فارسی نقش بسته‌اند و گنبدهای فیروزه‌ای آن‌ها نماد مهمی برای شناخت مردم دنیا از ازبکستان و سمرقند محسوب می‌شوند. البته لازم به ذکر است که، ساعات بازدید از مجموعه شاه زند به‌طور رسمی 9 صبح الی 7 شب است.