مکان: نقش رجب

شاخصه: مجموعه‌ای از چند کتیبه‌ی ارزشمند دوران ساسانی

 

سنگ نگاره­های نقش رجب و تاریخ مصور ایران

نقش رجب یکی از زیباترین و برجسته­ترین آثار حجاری باستانی ایران از دوره­ی ساسانی می­باشد که در پنجاه و شش کیلومتری شمال شرقی شیراز و در سه کیلومتری شمال تخت جمشید جای گرفته است. به محض ورود یک تخته سنگ عظیم حجاری شده در سمت راست جاده چشم هر بیننده­ای رو به سمت خود خیره می­کند. خالی از لطف نیست که بدانید فردی به نام رجب، قهوه خانه­ای در این منطقه داشته و به این دلیل این ناحیه به نام نقش رجب شناخته شده است.

روایت شهریاران دوره‌ی ساسانی روی سنگ‌­های عظیم نقش رجب

نقش رجب در دامنه­ی کوه رحمت، سه مجلس مهم از مراسم تاج‌گذاری ساسانی و تصویر کرتیر همان موبد بزرگ ساسانیان را بر دل سنگ­های سخت، با عظمت و شکوه تمام به تصویر کشیده است.

قدیمی­ترین سنگ نگاره­ی­ نقش رجب، تاج‌گذاری اردشیر اول، اردشیر بابکان، مؤسس سلسله‌ی ساسانی را به تصویر کشیده است. پدر اردشیر، اردوان پنجم، شاه اشکانی را شکست داد؛ اما مرگ فرصتی برای پادشاهی به او نداد و تقدیر تخت پادشاهی را به اردشیر اول پسر او سپرد. در این سنگ نگاره، صحنه­ی یکی از بزرگترین مراسم تاریخی در زمان شاهان دیده می­شود، اردشیر دست چپ خود را به‌نشانه­­ی احترام بالا گرفته است و با دست راست خود درحال گرفتن حلقه‌ی شاهی (دیهیم) از دست روحانی عالی مقام دوره‌ی ساسانی (مظهر اهورامزدا) است. پشت سر اردشیر دو نفر دیده می­شوند؛ که یکی از آنان یک مگس­پران را بالای سر شاه گرفته است. در مقابل پادشاه دو کودک دیده می­شوند و پشت سر اهورامزدا دو بانو که به‌وسیله­­ی ستونی جدا شده‌اند درحال به‌جا آوردن مراسم احترام هستند. برخی از پژوهشگران این دو بانو را مادر و همسر اردشیر می­دانند. نوشته‌ا­­ی در نزدیکی نقش اردشیر حجاری شده است که تاحدی تخریب شده است و ترجمه­‌ی قسمتی از آن چنین است: «آیین زرتشت از بین رفته بود، من که شاهنشاهم آن را از نو برقرار نمودم.»

تاج‌گذاری شاپور اول، پسر اردشیر بابکان

سنگ نگاره­ی دوم در نقش رجب با الهام از سنگ نگاره­ی اردشیر در نقش رستم، مراسم تاج‌گذاری شاپور اول را درحالی به نمایش می­­گذارد که شاپور و اهورامزدا سوار بر اسبانی قوی‌هیکل و با هیبت هستند. اهورامزدا در سمت راست و شاپور در سمت چپ قرار گرفته است و شاپور با دست راست خود حلقه­ی شاهی را از اهورامزدا دریافت می‌کند.

نقش شاپور به همراه بزرگان روی سنگ

سنگ نگاره­ی سوم در نقش رجب شاپور را سوار بر اسبی پرهیبت نشان داده است که پشت سر او نُه نفر از درباریان ایستاده­اند از این نُه نفر، فرد اول پشت سر شاه به‌واسطه­ی وجود علامت روی کلاهش شناسایی شده است که هرمز ولیعهد او است. کتیبه­ای جلوی اسب شاه قرار دارد که ترجمه­ی کتیبه به این شرح آمده است: این پیکری است از بغ مزداپرست، خدایگان شاپور شاهان شاه ایران و انیران که چهره از یزدان دارد پسر بغ مزداپرست، خدایگان اردشیر شاهان شاه که چهره از یزدان دارد نواده خدایگان بابک شاه.

در زمان پادشاهی بهرام، سنگ نگاره­ی دیگری در کنار سنگ نگاره­ی تاج‌گذاری اردشیر بابکان ساخته شد که تصویر کرتیر را نشان می­دهد. کرتیر، روحانی عالی مقام دوره‌ی ساسانی بوده است. از کرتیر چهار کتیبه وجود دارد که مضمون آن‌ها به‌طورکلی به معرفی کرتیر و عناوین او در زمان شاه­های مختلف، شرح اقداماتش و شرح عروج او می­پردازد. به‌جز شاهان ساسانی، کرتیر تنها فردی بوده است که سرگذشت خود را در چند کتیبه به نگارش درآورده است؛ موضوعی که می­تواند نشان‌دهنده‌ی اهمیت مقام او باشد.

آن‌چه که گذشت توصیف مختصری بود از تاریخ و سنگ نگاره­‌های نقش رجب، شرکت ایرانگردی و جهانگردی کلوت این افتخار را دارد که هر ساله بازدید­کنندگان فراوان ایرانی و خارجی را در بازدید از این آثار تاریخی ارزشمند جهانی همراهی کند.