حمام وکیل

1403/01/09


xx بازدید

مکان: حمام وکیل

شاخصه: حمامی تاریخی به‌جامانده از دوران زندیه

 کریم‌خان زند در طول حیات خود در شیراز مجموعه­ای بی­نظیر از آثار ارزشمند و ماندگار را به‌جای گذاشت که از نمونه­های بدیل هنر معماری و نگارگری در ایران و جهان به‌شمار می­رود. یکی از این بناهای مشهور دوره‌ی زندیه، حمام وکیل شیراز است که همراه با مسجد وکیل و بازار وکیل، مجموعه‌ی وکیل شیراز را تشکیل داده­اند.

حمام وکیل در قسمت غربی مسجد وکیل و با وسعتی در حدود 11 هزار مترمربع در خیابان طالقانی شیراز واقع شده است. این حمام در نوع خود یکی از بزرگ­ترین حمام­های ایران به‌شمار می‌رود که امروزه به یک موزه‌ی مردم شناسی تبدیل شده است. در این حمام مجسمه­هایی از گذشتگان ساخته شده که افراد را درحال نظافت، مشت و مال و یا اجرای مراسم مختلف نشان داده است و در مجموع حال و هوای این حمام در آن روزگار به شیوه­ای هنرمندانه به‌نمایش گذاشته شده است.

از ویژگی­های بارز این حمام این است که صرفاً محلی برای شست‌و‌شو و نظافت نبوده، بلکه در آن انجام مراسم­ مختلفی مانند حمام زایمان، حمام چله‌ی نوزاد، آشنایی و خواستگاری دختران دم بخت و غیره هم  مرسوم بوده است. از این رو حمام وکیل دارای بخش­های مختلفی است که هر یک برای کاربری خاصی درنظرگرفته شده بودند. از بخش­های اصلی حمام وکیل می­توان به سربینه یا رختکن، میان­در و گرمخانه اشاره کرد.

سربینه یا رختکن حمام وکیل

وسیع­ترین بخش حمام وکیل که به شکل یک هشت ضلعی است سربینه نام دارد. این بخش بر هشت ستون سنگی بلند استوار شده و دارای تزئینات مقرنس‌کاری شده، نقوش ظریف گیاهی بر روی دیوارها و طاق­ها و آهک­بری­های زیبای دوران زندیه است. علاوه‌برآن، نقوشی از دوران قاجار از جمله نقش یوسف پیامبر، حضرت ابراهیم در قربانگاه، معراج پیامبر و غیره بر دیوارهای آن خود­نمایی می­کنند.

در اطراف سربینه، سکوهایی خاص برای اقشار مختلف جامعه از جمله علما، تجار و افراد حکومتی و دیگر اعضای جامعه در نظرگرفته شده بوده که هر قشری در جایگاه ویژه‌ی خود می­نشسته است. در چهار سکوی این بخش، حوض­های آبی قرار دارد که مراجعان پس از استحمام، پاهای خود را در آن قرار می­دادند. زیرا در اسلام، شستن پاها در آب سرد پس از استحمام مستحب است.

در پای سکوها نیز مکانی برای قراردادن کفش­ها درنظر گرفته شده که همگی سنگی بوده و دارای تزئینات ساده هستند.

میان­در حمام وکیل

«میان­در» فضای هشتی مانند و یا نام برزخ است که حد فاصل بین سربینه و گرمخانه قرار دارد. این راهرو پر و پیچ خم که دارای طاق رسمی بندی و تزئینات آهک بری است اجازه نمی­داد فرد به یک‌باره با فضای گرم داخل و یا فضای سرد بیرون مواجه شود.

گرمخانه‌ی حمام وکیل

فضای اصلی شست‌وشو و نظافت در حمام وکیل، گرمخانه است که دارای چهار ستون سنگی و یک طاق رسمی بندی باشکوه است که بر فراز آن استوار شده است. این بخش متشکل از سه خزینه در ضلع شمالی است که یکی برای تامین آب گرم و دیگری برای تامین آب سرد و ولرم تعبیه شده بود. در اطراف گرمابه دو شاه­نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم ­نشین قرار دارد که هر یک دارای حوض­هایی از جنس مرمر هستند.

برای گرم نگه داشتن حمام وکیل دالان­هایی در زیر سنگ فرش­های خزینه تعبیه شده است. همچنین دو دیگ بزرگ در خزینه­های اطراف گرمخانه، آب حمام را برای استفاده‌ی مردم گرم نگه می­داشته است. آب درون حمام نیز از طریق چاهی در ضلع غربی حمام تامین می­شده است که به آن گاوچاه می­گفتند. نور و روشنایی حمام نیز از پنجره یا جامخانه­هایی تامین می­شده که در سقف گنبدی حمام تعبیه شده بودند. حمام وکیل نمونه بارزی از یک موزه‌ی مردم شناسی و یکی از جاذبه­های اصلی گردشگری شیراز به‌حساب می‌آید.