مکان: بازار وکیل
شاخصه: بازاری قدیمی مربوط به دورهی زندیه
بازار وکیل یکی از مشهورترین و قدیمیترین بازارهای ایران به شمار میرود. این بازار به دستور کریمخان زند در حدود 200 سال پیش بهعنوان قلب تجاری شیراز احداث شد. باور عمومی بر این است که کریمخان زند پس از مشاهدهی بازار بزرگ قیصریهی شهر لار، به فکر ساخت بازاری مشابه، جهت فعالیتهای تجاری و خرید و فروش کالاهای خارجی و داخلی افتاد. ناگفته نماند که این بازار در کنار حمام وکیل، آب انبار و مسجد وکیل مجموعهی زندیهی شیراز را تشکیل میدهند که هر یک به نوبهی خود از جاذبههای اصلی شهر شیراز بهشمار میروند.
گشتوگذار در بازار وکیل
بازار وکیل در میدان شهدای شیراز واقع شده است. اولین چیزی که از بازار وکیل مورد توجه قرار میگیرد وسعت و بزرگی آن است. این بازار در مساحتی به وسعت 21840 متر مربع گسترده است و دارای دو راستهی اصلی شمالی – جنوبی و شرقی– غربی است که دارای ساختاری شبیه صلیب هستند. هر یک از این راستهها مختص یک نوع فعالیت تجاری بوده و در محلی بهنام چهار سوق به یکدیگر میرسند.
چهار سوق از جمله قسمتهای شاخص بازار وکیل بهشمار میرود که بر روی یک هشتی قرارگرفته و با تزئینات گوشوارهای، طاقسازی و کنجسازی که نشان از ذوق و هنر معماران ایرانی دارد، مزین شده است. در گذشته حوضی مرمرین در مرکز چهار سوق قرار داشته است که محل ملاقات کسبه بازار بوده است. راستهی شمالی جنوبی، راستهی اصلی بازار بهشمار میرود و مشتمل بر 82 باب حجره است. به راستهی جنوبی بازار راستهی «بزازان» گفته میشود که محل کسبوکار پارچهفروشان به شمار میرود و به راستهی شمالی «بازار کلاه دوزان» میگویند. این راسته در گذشته مختص تولید و فروش کلاه بوده، اما اکنون کالاهای متفاوتی در آن عرضه میشود. به راسته غربی، ترکش دوزان میگویند. این راسته مرکز فروش فرشهای ایرانی بوده و دارای 10 جفت مغازه است. بازار دیگری نیز بهنام بازار علاقهبندان در راستهی شرقی وجود دارد که هم اکنون دارای 19 باب حجره بوده و محل کسبوکار حجرههای فرش فروشی، مغازههای عطاری و قالی شوران است. در راستای بازار ترکشها، بازار دیگری بهنام بازار شمشیرها واقع شده است. این بازار دارای 11 جفت مغازه است و به مسجد وکیل راه دارد.
بخشهای دیگر بازار وکیل
بازار وکیل دارای آثار و بناهای تاریخی دیدنی متعددی مانند کاروانسرا، سرای مشیر، حمام، حیات خلوت و مانند دیگر بازارهای خاورمیانه دارای چند مسجد و چند امامزاده در نزدیکی بازار و حجرههای قدیمی است. در این بازار کالاهای متنوعی نظیر فرش، ادویهجات، صنایعدستی و عتیقه جات و غیره بهفروش میرسد.
سرای مشیر
در انتهای جنوبی بازار وکیل و در بخش شرقی آن بازاری به نام سرای مشیر و یا سرای گلشن وجود دارد. سرای مشیر بهدست میرزا ابوالحسن مشیرالملک در دورهی قاجار ساخته شده است. بنای هشتگوش سرای مشیر و سردر زیبای آن که با تزئینات کاشیکاری شده و کتیبهای به خط نستعلیق مزین شده، از زیباییهای این بازار به شمار میرود. در این سرا، مغازههایی وجود دارد که به فروش صنایع دستی و سوغات شیراز فعالیت دارند.
بازار نو
بازار نو از دیگر بخشهای دیدنی بازار وکیل است که از قسمت شمالی بازار وکیل شروع شده و به دروازه اصفهان میرسد. این بازار قجری بسیار طولانی است و متشکل از حجرههایی است که به فروش منسوجات، لوازم خانگی و محصولات چرم مشغولند.
ویژگیهای بارز معماری بازار وکیل
بازار وکیل به سه بخش گذرگاه عبور و مرور مشتریان، حریم حجرهها با بلندی 2 پله بالاتر از سطح زمین و فضای داخلی مغازهها تقسیم میشود. از ویژگیهای برجستهی این بازار سکوهای مقابل حجرههای بازار است که بهعنوان پیشخوانی، فاصلهی بین خریدار و فروشنده را حفظ میکرده است. این سکوها در گذشته دارای تزئیناتی بودند، اما امروزه تنها ترنجهای برجسته روی آنها دیده میشود.
از ویژگیهای بارز دیگر این بازار اقتباس آن از بازار بزرگ قیصریهی اصفهان است و به همین دلیل تاثیر معماری دوران صفویه در گوشه و کنار آن دیده میشود. مصالح بهکار رفته در ساخت بازار نیز از جنس آجر و سنگ و گچ است. جهت جلوگیری از نم و رطوبت، از سنگ برای زیربنای مغازهها و سکوها استفاده شده و آجر پخته در ساخت دیوارها و طاقها و چوب برای ساخت درها بهکار گرفته شده است.
از جمله ویژگیهای قابل توجه این بازار این است که سطح بازار را کمی پایینتر از سطح خیابان ساختهاند. ارتفاع بلند سقف راستهها نیز از دیگر ویژگیهای قابل توجه بازار وکیل است. دهانههای طاق ضربی این بازار 11 متر بلندتر از سایر بازارها هستند و برای تامین نور و تهویهی مناسب بازار به این صورت ساخته شدهاند. در سقف بازار نیز روزنههایی به نام جامخانه تعبیه شده بود که نور بازار وکیل را تامین میکرده و در عین حال مانع تابش مستقیم نور به داخل بازار میشده است.