مکان: نارنجستان قوام

شاخصه: باغی به سبک باغ‌های ایرانی در شیراز

نارنجستان قوام یکی از معروف­ترین و زیباترین باغ­های ایرانی است که به‌واسطه‌ی نام بنای داخل این باغ به نارنجستان قوام شهرت یافته است. نارنجستان قوام از جمله جاذبه‌های دیدنی شیراز است که هر رهگذری را با عطر و بوی بهار نارنجش به‌سوی خود جذب می­کند.  با قدم‌زدن در این باغ نه تنها مدهوش درختان بهار نارنج آن می­شوید و از فضای روح افزای آن لذت می­برید بلکه با معماری بنایی مواجه می­شوید که هنر ایرانی را در نهایت کمال و زیبایی به‌کار برده است.

تاریخچه‌ی نارنجستان قوام

نارنجستان قوام در سال 1267 هجری شمسی و در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به دستور فردی به‌نام «علی محمد خان قوام» در محله‌ی بالاکفت شیراز ساخته شد. خاندان قوام از خانواده‌های بزرگ، مقتدر و برجسته‌ی دوران قاجار به‌شمار می­رفتند که در محله بالا کفت شیراز زندگی می کردند. آنان به ساخت و مرمت بناهای تاریخی متعددی از جمله حسنیه‌ی قوام، باغ دلگشا، خانه‌ی زینت الملک و نارنجستام قوام همت گماردند.

نارنجستان قوام در هنگام ساخت، مساحتی حدود 3500 متر مربع را در برمی­گرفت و شامل دو بخش بیرونی و اندرونی بود. بخش اندرونی که امروزه به موزه‌ی زینت الملک شهرت دارد زمانی محل اقامت زینت الملک قوام بوده است و در غرب باغ نارنجستان قرار دارد. آنچه که امروزه به‌نام باغ نارنجستان می­شناسیم، همان بخش بیرونی است که شامل باغ قوام و عمارت داخل آن می­شود. این محل، زمانی مکان انجام کارهای اداری و دیوانی و پذیرایی از مهمانان بوده است. تاریخ دقیق ساخت این بنا مشخص نیست، اما می­توان گفت که ساخت آن مقارن با زمان ناصرالدین شاه بوده و بعدها گسترش یافته است. پایان ساخت این بنا را از کتیبه‌ی موجود در اتاق آینه­کاری به سال 1302 هجری قمری منتسب می­کنند. باغ قوام به‌دلیل فراوانی درختان نارنج به نارنجستان قوام شهرت یافت که در زمان خود یکی از زیباترین باغ های شیراز به‌شمار می­رفته است.

معماری نارنجستان قوام

طرح باغ نارنجستان با اقتباس از سبک دوران قاجاریه و طرح بنای اصلی از معماری دوره‌ی زندیه الهام گرفته است. اصل تقارن در همه جای محوطه‌ی عمارت رعایت شده است. این امر را می­توان از محل قرارگیری ایوان یا تالار آینه خانه در وسط و اتاق­های اطراف آن که به‌صورت هماهنگ در سمت چپ و راست قرار گرفته­اند، مشاهده کرد. این مجموعه، متشکل از بخش­های مختلفی مانند ورودی، باغ، عمارت اصلی، خانه‌ی عرقی­ها، حمام گچینه و موزه است.

سردر ورودی اصلی باغ در قسمت جنوبی آن قرار دارد که از جنس چوب ساج بوده و دارای تزئینات آجرکاری چشم­گیر و کتیبه­ای از جنس مرمر سرخ رنگ به همراه آیاتی از قرآن مجید است. نقش دو سرباز قاجاریه نیز در دو طرف ازاره­های اطراف درگاه ورودی خودنمایی می­کنند. هنگام ورود از درب اصلی وارد یک هشتی می­شوید که شما را به داخل محوطه‌ی باغ هدایت می­کند. محوطه‌ی باغ را ردیف­هایی از درختان نارنج و گل‌های رنگارنگ و گوناگون و آب‌نمای سراسری تشکیل داده است. در میانه‌ی گذرگاه اصلی نیز باغ حوض بزرگی دیده می‌شود که تصویر بی­نظیری از عمارت و ایوان زیبای آن را در خود منعکس می­کند. عمارت اصلی باغ در ضلع شمالی آن قرار دارد و در دو طبقه ساخته شده است. این قسمت شامل 20 اتاق در دو طبقه است که هر یک به گروهی از مهمانان اختصاص داشته است. باشکوه­ترین بخش عمارت، ایوان دو ستونی عمارت است که نمونه‌ای عالی از هنر قاجاری را به تصویر می­کشد. دو ستون این ایوان از جنس سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده و سرستون­های آن مزین به مقرنس­کاری­های نفیس هستند.

در سقف این ایوان نیز نقاشی یک مدال بزرگ به همراه شش منظره‌ی بیضی شکل ترسیم شده است. سقف ایوان و بدنه‌ی آن نیز به نقش­هایی از گل و بوته و اشکال حیوانات آراسته شده است که در دیگر اتاق‌ها نیز مشاهده می­شود. بیشتر این نقش­ها به همراه نقاشی­های اتاق­ها به دست هنرمند مشهور زندیه، «لطفعلی خان صورتگر» طراحی شده است. در دو طرف ایوان بزرگ، پلکانی جهت ورود به سایر قسمت‌ها تعبیه شده است. با ورود به تالار اصلی یا شاه‌نشین در مجاورت ایوان با دیوارها و سقفی تمام آینه­کاری و نقاشی شده مواجه می­شوید که چشم‌ها را مبهوت زیبای خود می‌کند. در قسمت جلوی عمارت اصلی نیز درهای اُرُسی با شیشه‌های رنگی تعبیه شده­اند که با عبور نور از میان خود زیبایی عمارت را دو چندان می­کنند.

از دیگر بناهای این نارنجستان خانه عرقی­هاست که در شرق عمارت نارنجستان قرار دارد و در ابتدا مکتب خانه­ای بوده، اما بعدها به محلی برای عرق­گیری تبدیل شده است. حمام گچینه نیز یکی از حمام­های قدیمی شیراز است که توسط یک تونل به نارنجستان متصل بوده است. در بخش اندرونی نارنجستان قوام که پیش از این به آن اشاره شد، موزه‌ی نارنجستان قوام قرار دارد که محل نگهداری آثاری از سه هزار سال پیش شامل ظروف، کاسه­های قدیمی، تابلوها و کاشی‌کاری­ها است. در سمت چپ عمارت نیز قهوه­خانه و شربت خانه­ای جهت استراحت و رفاه مسافران ساخته شده است.

نارنجستان قوام یکی از بناهای شگفت انگیز شیراز است که هر گردشگری باید از آن دیدن کند. برای بازدید از این بنای باشکوه می‌توانید با تورهای شرکت کلوت همراه شوید.