مکان: زیگورات چغازنبیل
شاخصه: پرستشگاه عیلامیان در ایران باستان
به زبانِ عیلامی «زیگورات دوراونتاشیا» با نام امروزی «چُغازَنبیل» نیایشگاهی باستانیست که در زمان عیلامی‌ها و در تاریخ حدودی سال ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا‌مانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش(شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد. این سازه در سال 1979 اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. و بسیار باعث افتخار است که جامعه‌ی بین‌المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قائل است.
خاورشناسان، بنای چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند. چغازنبیل در جنوب غربی ایران، در استان خوزستان و در شهرستان شوش واقع شده است. این سازه در۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش(شهر باستانی) و ۳۵ کیلومتری غربِ شهر باستانی شوشتر واقع است؛ اما به‌دلیل قرارگرفتن در غرب رودخانه‌ی دز و مرز این دو شهرستان، در تقسیمات کشوری جزو شهرستان شوش محسوب می‌گردد.
این نیایشگاه توسط «اونتاش گال» پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش «ایزد اینشوشیناک»، نگهبان شوش(شهر باستانی)، ساخته شده‌است. مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه است. در تمدن‌های باستانی آسیای غربی، نیایشگاهی برای خدایان می‌ساختند و والاترین آن‌ها را زیگورات می‌نامیدند که معنای آن بالا رفتن به‌سوی آسمان است.
مردمان عیلام، زیگورات را بر بلندی‌ها می‌ساختند و در زیگوراتها از بهترین و استوارترین مصالح ساختمانی آن زمان بهره گرفته شده‌است. زیگورات یا ذیققوررت کلمه‌ای «اکدی» است. در ایران تلفظ این کلمه از مقالات رومن گیرشمن گرفته شده و بیشتر زیگورات خوانده شده‌است که به معنای بلند و برافراشته ساختن است.
زیگوراتها، بناهای خشتی توپُری بوده‌اند که همانند پلکان ساخته می‌شدند، همچون موجود زنده‌ای که از خاک آفریده شده و مرحله به مرحله به‌سوی آسمان پیش می‌رود. موقعیت قرارگیری آن‌ها به‌شکلی بوده که هرچهار گوشه‌ی آن‌ها رو به چهار جهت اصلی باشد. بیشتر زیگوراتها ۳، ۵ یا ۷ طبقه با ارتفاعی تاحدود ۱۰۰ متر هستند و از رنگ سیاه در پایین‌ترین طبقه به رنگ طلایی در بالاترین طبقه می‌رسند. روی بدنه‌ی زیگوراتها معمولاً نوشته‌هایی برای شناساندن بنا، بازگویی علت ساخت و کیستی بانی و سازنده آن حک می‌شده که موجب‌شده طی 5000 سال تا به امروز تاریخ این بناها را حی و حاضر حفظ و نگهداری کنند. امروزه نیز سازه‌های شبیه زیگورات در معماری مدرن مشاهده می‌گردند.
درحال حاضر، بزرگ‌ترین و سالم‌ترین زیگورات باقی‌مانده‌ی جهان، زیگورات چغازنبیل (زنبیل وارونه) است که به‌دست «اونتاشگال» پادشاه عیلامی برای خدای اینشوشیناک حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد، در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش ساخته شده‌است.
این زیگورات با ابعاد 103 در 103 متر و به بلندای ۵۲ متر در ۵ طبقه ساخته شده بود که اکنون تنها ۲۵متر از آن برجای مانده‌است. هرساله مردمان زیادی از شوش، شوشتر و دزفول جهت انجام مناسک آیینی ویژه به این مکان می‌رفته‌اند و پیرامون زیگورات و دشت پهن و زیبای نزدیک دز مقیم می‌شدند. در روز برپایی آیین‌ها با هدف یگانگی و یکپارچگی مردمی که به پرستشگاه آمده بودند خدایان موجود در این مکان را به بیرون از زیگورات آورده و سپس با قایق به بالادست رود دز می‌بردند و از آن‌جا پیاده به نیایشگاه بازمی‌گرداندند. پیمودن مسیری نزدیک به ۱۰ کیلومتر در یک روز را شاید بتوان «حج عیلامی‌ها» نامید.