مکان: نِبْکا یا همان گز؛ گلدانهای کویری دشت لوت
شاخصه: جاذبههای طبیعی در کویر
با طیکردن مسیری حدود 20 کیلومتر پس از شهر شهداد و بهسمت بیابان لوت، به جنگلی از درختانِ کوتاهقد روی تپه میرسیم. این صحنهی باور نکردنی در بیابان، نامهای متفاوتی در گویشهای مختلف دارد که از جملهی آنها میتوان به تَلِ گَز و تل طاق اشاره کرد.
دلیل نامگذاریِ این تپهها و پوشش گیاهیِ روی آن، درختانِ ایستاده روی آن است. یعنی بومیان مناطق اطراف و صاحب نظران، این پوششهای گیاهی را باتوجه به نام درختِ روی آن نامگذاری میکنند. دلیل این موضوع این است که همنشینیِ درخت گز و درخت طاقِ روی این تلها، با نام تل گز و تل طاق موردخطاب قرار میگیرند. اما همین نوع، پوشش گیاهی در صحرای آفریقا و در کلام جهانی«نِبْکا» نامگذاری شدهاست.
عمر درختچههای گز، طاق یا بهبیان جهانی نبکاها بسته به میزان توجه به نگهداری و مراقبت از آن، به صدها سال میرسد. بلندترین نبکای کرهی زمین در همین بیابان لوت قرار گرفته و هنوز گزارشی مبنی بر یافتن نبکایی با ارتفاعی بالاتر در هیچ کجای جهان داده نشده است. ارتفاع این نبکا از سطح بیابان لوت تا سطح تپهای که روی آن واقع شده، حدود 10 متر و 40 سانت است.
هنگامیکه طوفانها شروع به حرکت در بیابان لوت میکنند، مقدار قابل توجهی خاک و ماسه به همراه خود حمل کرده و از بین این پوششهای گیاهی، درخت و یا درختچههای گز و طاق، عبور میکنند. در هنگام عبور طوفان، درختان مانند سدی استوار جلوی خاک و ماسه ایستادگی کرده و باعث توقف و ریخته شدنِ آن در حوالیِ خود میشوند. به این ترتیب لایهای از خاک و ماسه در پای درخت بهجا میماند که با رشد گیاه و گذر زمان، مقدار آن افزایش خواهد یافت؛ از آنجایی که این گیاهان برای تغذیهی خود از رطوبتِ لایههای زیرینِ سطح لوت استفاده میکنند، رطوبت لایههای بالایی و همین تلهای درحال شکلگیری حفظ شده و همین رطوبتِ اندک باعث افزایش دوام خاک و ماسهی تپه شده و بر استواری و سفتیِ آن میافزاید. علاوهبراین، دفن شدن بخشی از تنهی درخت در میان این تلها، مانند ستون عمل کرده و بر استواریِ نبکای درحال شکلگیری میافزاید.
زیباییِ بینظیر نبکاهای بیابان لوت، یکی دیگر از جاذبههای گردشگری محبوب دوستداران طبیعت بوده که سختی راه و مشقت حضور در کویر را بهجان خریده و بهتماشای شگفتیهای دشت لوت میروند و خاطراتی بهیادماندنی در این پهنهی زیبا و بیانتها زیر آسمان پرستاهی کویر میسازند.
خوشبختانه نبکاها در سال 92 در فهرست آثار ملی و طبیعی قرارگرفته است؛ بنابراین توجه و نگهداری از این سرمایهی ارزشمند ملی، نسبت به قبل بیشتر و بهتر شدهاست.